شهر سرخس

آرامگاه لقمان سرخسی

قدمت اين شهر به زمان ساسانيان مي رسد و مانند ساير نواحي خراسان، در طول تاريخ،  صدمات فراوان ديده است. درسال 617 هـ. ق ودر حمله مغول به ايران، سرخس به عنوان سنگر اول،  مورد غارت و ويراني قرار گرفت. ناحيه سرخس از جمله نواحي مورد تصرف تركمانان نيز بوده است. بايد اذعان داشت كه شهر سرخس روزگاري از كانون‌هاي علم و دانش بود و به واسطه مدارس و كتابخانه هاي متعدد شهرت فراواني كسب كرده بود.

مراكز ديدني و تاریخی

• آرامگاه لقمان بابا
• غاربزنگان
• آرامگاه ابوالفضل حسن
• آرامگاه محمد بن جعفر
• مزار ابوعلی‌زاهر

شهرستان سرخس با پهنه‌اي بيش از 5 هزار كيلومتر مربع در شمال خاوري استان خراسان رضوي‌در كنار مرز ايران و جمهوري تركمنستان قرار دارد. مهم‌ترين صنايع دستي اين شهرستان قالي‌و‌قاليچه‌بافي،گليم‌بافي،خورجين‌بافي‌ وسوزن‌دوزي تشكيل مي‌دهد. قالي و قاليچه‌بافي‌از ديرباز در ميان مردم اين شهرستان رايج بوده است هم‌چنين در اقتصاد اين شهرستان رل مهمي بازي مي كند قالي هاي سرخ با طرح مشهد و قاليچه هاي آن با طرح هاي بلوچي و تركمني بافته و عرضه مي‌شود. گليم‌بافي يكي ديگر از صنايع دستي پيشين اين شهرستان است در نقاط مختلف اين استان گليم را پلاس مي‌گويند. بافت‌آن به وسيله‌كارگاه‌هاي افقي و در روي زمين است و به واسطه رونق فرش بافي و تهيه نمد رنگرزي هم رونق يافته است. گليم مرغوب از پشم و گليم نامرغوب از رشته پتوي كهنه با رنگ آميزي استفاده مي‌شود. خورجين به گونه بزرگ و كوچك توسط بانوان تهيه مي‌شود از خورجين هاي كوچك براي ترك اسب و خورجين هاي بزرگ براي حمل بار با استر، الاغ،اسب وشتر استفاده مي شود. بافت‌خورجين‌ به‌طور‌ساده، رنگي و گل‌دار متداول است. گل‌دوزي خاصي با استفاده از نخ ابريشم الوان، كاموا، نخ دمسه بر روي عرق‌چين و شب كلاه‌ها انجام مي‌گيرد. عرق‌چين يك نمونه از سوزن دوزي اين شهرستان است.عرق‌چين يك گون كلاه است كه به گونه نيم كره ساخته مي شود و نقش‌هاي مرتب و جالبي با ابريشم روي ان ايجاد مي‌كنند نقش‌هاي جودانه، علقيش، دندون موشي، گل قبقه اي رايج است پس از آماده شدن پارچه و دوختن آن قالب زده مي شود و به بازار عرضه مي‌شود. آرامگاه ابوالفضل حسن، آرامگاه محمد بن جعفر و مزار ابوعلی زاهر برخي از مكان هاي تاريخي و ديدني اين شهرستان را تشكيل مي‌دهند.

صنايع و معادن

مهم ترين صنايع موجود در اين شهرستان، صنايع مربوط به استخراج منابع گازی خانگيران است. اين ناحيه در کنار غنی‌ترين منابع گاز طبيعی هم چنين دارای معادن زغال سنگ نيز است.  

کشاورزی و دام داری

كشاورزی سرخس رونق چندانی ندارد و فرآورده هايش غلات، علوفه، سبزی، و صيفی است. 

مشخصات جغرافيايي

شهرستان سرخس، با پهنه‌ای بيش از 5 هزار كيلومتر مربع، در شمال خاوری استان خراسان، در كنار مرز ايران و جمهوری تركمنستان قرار دارد. اين شهرستان از سوی شمال و خاور به جمهوری تركمنستان، از باختر به شهرستان مشهد و از جنوب به شهرستان تربت جام محدود است. هوای سرخس معتدل و خشك بوده، بيش ترين درجه حرارت در تابستان ها، 38 درجه بالای صفر و كم ترين آن در زمستان ها، 10 درجه زير صفر است. ميانگين باران ساليانه سرخس به 180 ميلي‌متر می رسد. رود هریرودكه در 2 كيلومتری خاور سرخس مرز مشترك ايران و تركمنستان را تشكيل داده است. شهر سرخس در دشت قرار گرفته و از بلندی مهمی برخوردار نيست. جمعيت اين شهرستان براساس آمار سال 1375 برابر با 73604 نفر است كه از اين تعداد 28547 نفر در مركز شهرستان زندگي مي‌كردند. 

وجه تسميه و پيشينه تاريخي

سرخس از ديرباز به نام های «ساريگو»، «ساريكا»، «سرخس نو»، «سرخس ناصری» و «سرخس افراسيابی» خوانده شده است.حكيم ابوالقاسم فردوسی در شاهنامه، در داستان جنگ هفت گردان، از سرخس ياد كرده است. كهن‌ترين متن فارسی كه از سرخس سخن گفته ، «حدودالعالم» (372 هـ . ق) است، كه می گويد: «سرخس شهری است بر راه و اندر ميان بيابان نهاده … جايی با كشت و برز بسيار است، و مردمانی قوی تركيب اند و جنگی، و خواسته ايشان شتر است».
سرخس در سده نخست هجری قمری، به دست مسلمان افتاد. اين شهر در روزگار آلب ارسلان گسترش و اعتبار بسيار يافت، به طوری كه وی آن جا را مقر خود قرار داد. سرخس در سده های نخستين اسلامی و حتی تا زمان ابن بطوطه از شهرهای بزرگ خراسان به شمار می رفته است. وی می گويد: «… طغاتيمور با 50 هزار سپاهی به نبرد سربداران رفت. ليكن شكست خورد و شهرهای سرخس، الزاوه و توس كه از بزرگ ترين شهرهای خراسان بودند به دست سربداران افتاد…». امروزه شهر سرخس، مرز بين ايران و تركمنستان است، سرخس پيشين كه در سوی راست هری رود قرار داد، در دست تركمنستان می باشد و سرخس نو در دست ايران است. در 1884 م، روس ها سرخس كهنه ايران را همراه مرو و عشق آباد، اشتغال كردند و بدين ترتيب در مرز ايران و افغانستان از دريای مازندران تا تركستان چين، استقرار يافتند.
در سال های اخير با ايجاد پالايشگاه گاز خانگيران و استخراج گاز شيرين و ترش و لوله كشی به نواحی مصرف، و بهره برداری از راه آهن مشهد – سرخس – تجن توسعه و رونق يافته و برآبادی و جمعيت سرخس افزوده شده است و هم چنين به واسطه همسايه گی با جمهوری تركمنستان، دارای اهميت نظامی و استراتژيك است.

منبع:

http://parsology.blogfa.com

http://fa.wikipedia.org

گردآورنده: 

نرگس ملک میرزایی