شهر قم
آستانه مقدسه حضرت فاطمه معصومه
در پيدايش شهر قم و قدمت تاريخي آن نظرات گوناگوني از مورخان به يادگار مانده است . برخي از آنان بناي اين شهر را به تهمورث ، سومين پادشاه پيشدادي نسبت داده‌اند.
در سند مكتوبي كه به خط پهلوي به نام « خسسرو كوازان و ريزكي » از عهد ساسانيان باقي مانده است از زعفران قمي و نزهتگاه قم سخن به ميان رفته است كه اين خود نمايانگر وجود اين شهر در آن تاريخ مي باشد.
بعضي ديگر از تاريخ نويسان آن را به دوران بهرام گور ، پادشاه سلسلة ساساني و برخي ديگر يادي از هخامنشيان داشته اند و آنان را در شكل گيري اين شهر سهيم دانسته اند. همچنين ناصري از تاريخ نگاراني است كه در مجموعة خويش ، پيدايش شهر قم را به دستور كيخسرو يكي از پادشاهان كيان ياد كرده است.
وي مي نويسد:در عهد سلاطين كيان ، قم محل اجتماع آب رودخانه هاي فرقان و اناربار و چراگاه رمه كيقباد بود؛ ليكن در وقت لشكر كشي كيخسرو به توران بر اساس حكم پادشاه بيژن پسر گيو ، بابر قمرود را شكافته و آب را به طرف مسيله جاري ساخته و اين اراضي از آب خارج گشته است.
اما آنجا كه تاريخ بدان شهادت مي دهد آن است كه قم قبل از ظهور اسلام و ورود اشعريان و خاندان عصمت و طهارت عليه السلام بر اين شهر ، داراي شهرت و رشد چنداني نبوده است؛ گو اينكه به سبب وجود رودخانه اي بزرگ و پر آب در كنار اين جايگاه، تنها محل تجمعي به منظور استراحت در بعضي از فصل‌ها بوده است. هر چند بعضي از تاريخ نويسان از جمعيت زياد اين شهر قبل از اسلام نيز نامي به ميان آورده اند. بنابراين رشد و رونق اين شهر مديون اسلام و شيعيان مهاجر به اين سرزمين مي باشد.
اسامي شهر قم نامي است آشنا كه در كلام اهل بيت عليهم السلام و كتب تاريخ نويسان معروف جايگاه ويژه اي را به خود اختصاص داده است؛ اما اينكه نامگذاري اين سرزمين در چه زمان بوده است و چه كسي اين شهر مقدس را بدين نام خوانده است، ما را به كنكاش پيرامون نام قم و سبب اين نامگذاري مي كشاند.
احمد بن ابي عبدالله برقي مي نويسد: شهر قم را از براي آن قم نهادند كه در ابتداي حال ، محل جمع شدن آب بوده است و هيچ رهگذري براي عبورنداشته است و در طرف آن انواع گياه و سبزه پديد آمده است و در ( زبان ) عرب جمع شدن آب را قم گويند.
در جاي ديگر آمده است: بر اثر جمع شدن و رويش علفزارها (در اين سرزمين) صحرا نشينان در آن نقطه تجمع كردند و چادرهايي براي سكونت بنا نموده اند كه به آن خانه ها و چادرها « كومه مي گفتند با گذشت زمان كومه را مخفف كردند و كُم گفته و سپس معرب (به تلفظ عربي) كردند و قم خواندند.
همچنين وجه ديگري در اين باره ذكر كرده اند: اينكه كُم به وسيلة اشعري ها از كمندان (كه يكي از قريه هاي تشكيل دهنده شهر قم بود ) گرفته شده و به منظور تخفيف در تلفيظ آن ، قسمت دوم آن را حذف كرده و كُم ناميدند و كاف را تبديل به قاف نمودند و گفتند قم.
اما قم تنها يك مكان و سرزمين جغرافيايي خاص نيست كه آن را در لابلاي كتب جغرافي‌دانان يا تاريخ نويسان جستجو كرد ؛ بلكه مكاني مقدس و الهي است. از اين رو لازم است براي جستجوي علت نامگذاري آن به كلام گهربار اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام رجوع كنيم و از دانش و سخن آنان بهره بگيريم.
صفوان بصري، از امام صادق عليه السلام نقل مي كند كه امام عليه السلام به من فرمود: آيا مي داني چرا قم را قم ناميدند ؟ در جواب گفتم: خداوند و رسول او و شما بهتر مي دانيد.
امام عليه السلام فرمود: همانا قم را به اين نام نهادند زيرا اهل قم با حضرت قائم آل محمد (عجل الله تعالي فرجه الشريف )مي باشند و با آن حضرت قيام مي كنند و بر آن استقامت دارند و حضرت را ياري خواهند كرد.
روايت ديگر از ابومقاتل ديلمي نقيب الري است كه مي گويد : شنيدم كه اباالحسن علي بن محمد (امام هادي) عليه السلام فرمود: قم را از براي آن قم ناميدند چون سرزميني است كه از طوفان نوح محفوظ بوده و در ايام طوفان كشتي نوح به اين سرزمين كه رسيد ايستاد و قم قطعه اي از بيت‌المقدس است.
مراكز زيارتي و ديدني
صنايع شهرستان قم
به دو دسته صنايع دستي و صنايع ماشيني تقسيم مي شود. قالی بافی به خصوص فرش های ابريشمی، منبت كاری، درودگری وآجر پزی از جمله صنايع دستی رايج قم هستند. در اين ميان منبت كاری و قالی بافی دارای اهميت به سزايی هستند. صنايع كانی غير فلزی؛ اساس صنعت قم را تشكيل می دهند. در حال حاضر بيش از هزار واحد توليدی درقم مشغول توليد گچ، آجر، آهک، سنگ و پودر سنگ هستند که محصولات آن ها علاوه بر تامين نيازهای شهرستان؛ به ساير نقاط کشور به ويژه تهران صادر می شود. صنايع غذايی، شيميايی، دارويی، چوبی، فلزی، نساجی و سلولزی نيز در رتبه های بعدی قرار گرفته اند. معادن منگنز و نارچ قم با داشتن حدود شش ميليون تن ذخيره، بزرگ ترين معدن منگنز خاورميانه هستند كه در اين ناحيه داير هستند.
کشاورزی و دام داری
كشاورزی در شهرستان قم؛ همراه با باغ داری و دام داری انجام می شود. هركشاورز علاوه بر كشاورزی در قطعه زمينی، به باغ داری يا نگه داری تعدادی گوسفند و بز نيز می پردازد. کشاورزان اين منطقه آب مورد نياز برای کشاورزی را از رودخانه قم رود و قره چای تامين می کنند. فرآورده های كشاورزی قم عبارتند از: گندم، جو، پنبه، چغندر قند، ذرت، آفتاب گردان، تره بار و مهم ترين محصولات باغی آن نيز شامل: آلبالو، انار، گيلاس، آلوچه، آلو، هلو، زردآلو، انجير، گردو، فندق، بادام و سنجد بوده كه بعضی به صورت تازه و بعضی به صورت خشكبار صادر می شود. دام داری از ديرباز در قم رايج بوده است. واحد هاي گوسفند داری و گاوداري صنعتی نيز در قم داير هستند. علاوه بر اين ها پرورش طيور نيز به دو روش سنتی و صنعتی در اين شهرستان رواج دارد.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
قم به استناد كتب مختلف تاريخی، يكی از قديمی ترين و كهن ترين شهرهای صدر اسلام است كه همواره مورد توجه بوده و ايرانيان در زمان های مختلف برای عمران و آبادی آن کوشيده اند. قم به خاطر زير بنای تاريخی و قديمی خود يكی از شهرهای مهم كويری ايران به حساب می آيد. مؤلف کتاب «اللباب» تاريخ بنای شهر قم را به سال 83 هـ . ق نسبت می دهد. در اين تاريخ عبدالله بن سعدان، اخوص و اسحاق (از ياران عبدالرحمن ابن محمد بن اشعث) با چيرگی بر رؤسای هفت روستايی که در اين منطقه، در نزديکی يک ديگر قرار داشتند، شهر جديدی را بنا کردند که در آن، روستاهای قبلی هريک محله ای از شهر جديد به شمار می آمدند. نام شهر را نيز با استفاده از «کم» که نام حصار اطراف يکی از روستاها بود، قم نهادند.
مشخصات جغرافيايي
مركز شهرستان قم از نظر جغرافيايی بين 50 درجه و 50 دقيقه تا 50 درجه و 56 دقيقه درازای خاوری و 34 درجه و 35 دقيقه تا 34 درجه و 39 دقيقه پهنای شمالی گسترده شده است. قم در ارتفاع 930 متری از سطح دريا و در 145 كيلومتری جنوب باختری تهران و در مسير راه های تهران – اراک و تهران - كاشان قرار دارد. شهرستان قم از شمال به شهرستان های ری و ورامين، از شمال باختری به شهرستان ساوه، از خاوربه درياچه نمک و شهرستان گرمسار، از جنوب به شهرستان های كاشان و دليجان و از باختر به شهرستان های تفرش و آشتيان محدود می شود. آب و هوای قم به علت مجاورت با ناحيه خشک ايران نسبتا گرم و خشك و بارش سالانه آن به طور متوسط 122 ميلی متر است. راه های مناسبي اين شهرستان را به نقاط ديگر متصل مي كند. اين مسيرها عبارتند از: 1- اتوبان قم - تهران به درازاي 145 كيلومتر 2- راه اصلی قم - تهران به سوی شمال 3- مسير قم - كاشان به طول 103 كيلومتر 4- راه اصلی قم - سلفچگان به سوی جنوب باختری به طول 40 كيلومتر و مسير فرعی جنوب باختری به درازاي 52 كيلومتر تا روستای نيزار قم، دليجان و اصفهان.
منبع:
http://www.mojesafar.com
http://hamshahrionline.ir
گردآورنده:
کاوه ملک میرزایی | 
