بم زخم خورده‌ترين منطقه‌ي ايران در سال‌هاي اخير است. منطقه‌ي زيباي بم با زلزله‌اي فرو ريخت و ميليون‌ها ايراني را داغ‌دار كرد. با اين همه بم هنوز هست. بم آن قدر اصالت دارد كه حتي با خشم طبيعت و با زلزله‌اي مهيب به تاريخ نپيوندد. بم در گذشته يكی از پنج كوره‌ی ايالت فارس بود. ابن حوقل مولف كتاب صورة الارض در قرن چهارم هجری از بم به نام شهری كه ازجيرفت بزرگ تر و هوايش از‌ آن سالم تر و دارای نخلستان های زياد بوده، ياد كرده است. هم‌چنين از سه مسجد بم به نام های مسجد خوارج و مسجد هزاران و مسجد قلعه نام برده و به تفصيل پارچه های مرغوب و زيبايی را كه در آن جا بافته می شد، ذكر كرده است. بنا به گفته مقدسی در كتاب احسن التقاسيم، باروی شهر بم چهار دروازه به نام های نرماشير، كوسكان، آسبيكان و كورجين داشته است. طبق گفته وی بيش تر بازارهای بم در خارج شهر و تعدادی هم در داخل شهر قرار داشته اند. بم در مسير جاده هايی كه جنوب خاوری ايران را با سيستان، افغانستان و بلوچستان مرتبط می كند قرار دارد. به همين جهت اين شهر از دوره ساسانيان اهميت نظامی و بازرگانی زيادی داشته است. شهر بم در سال 1131 هـ . ق، به تصرف محمود افغان درآمد، ولی به علت شورشی كه در قندهار روی داد آن جا را رها كرده عازم قندهار شد. ولی بار ديگر در سال 1134 هـ . ق بر بم استيلا يافت و اين وضع تا سال 1143 كه نادر، اشرف افغان را شكست داد، ادامه داشت. در سال 1209 هـ . ق لطفعلی خان زند در همين شهر توسط عمال آقا محمد خان قاجار دستگير شد. خان قاجار به يادگار اين موفقيت مناره ای از سرهای 600 تن از مخالفين خود در بم برافراشت. شهر و قلعه باستانی بم يكی از يادگارهای شگفت معماری فلات مركزی ايران است كه در جای خود به تفصيل مورد اشاره قرار خواهد گرفت.

 

 

  شهرستان بم يكی از شهرستان های استان كرمان است كه از شمال به كرمان، از خاور به زاهدان و ايران‌شهر (استان سيستان و بلوچستان)، از جنوب به كهنوج و از باختر به جيرفت محدود می‌شود. مركز اين شهرستان از نظر جغرافيايی در 58 درجه و 21 دقيقه درازای خاوری و 29 درجه و 6 دقيقه پهنای شمالی و در ارتفاع 1060 متری از سطح دريا قرار دارد. شهر بم در 200 كيلومتری جنوب خاوری كرمان و در مسير راه كرمان ـ زاهدان واقع است. آب و هوای بم گرم و خشك است اما به علت مجاورت با كوير آب و هوای متغيری دارد، به طوري‌كه گاهی اوقات در تابستان ها گرم‌ترين و در زمستان ها سردترين نقطه كشور گزارش شده است. ميزان بارندگی سالانه بطور متوسط 68 ميلي‌متر است. كشاورزی و باغ‌داری در شهرستان بم صددرصد آبی بوده و آب كشاورزی از كارريز و رودخانه تامين می‌شود. محصولات عمده كشاورزی اين شهرستان گندم، جو، ‌پنبه، تره بار، مركبات و از همه مهم تر خرما بوده كه بهترين نوع خرما در دنيا شناخته شده و به «مضافتی» مشهور است. دام‌داری شهرستان بم بسيار كم، و بيش تر در بخش «راين» رواج دارد. به طور كلی دام‌داری در اين شهرستان شامل پرورش گوسفند، گاو، طيور و شتر است. معادن سرب و روی درارتفاعات جنوب باختری بم وجود دارد. باغ‌داری، كشاورزی، دام‌داری و قالي‌بافی پايه و اساس اقتصاد بم را تشكيل می دهند.

نام شناسی:

درباره نام این شهر، تاکنون انگاره های گوناگونی وجود داشته است که در زیر به برخی از آنها می پردازیم:
«واژه ی بم در فرهنگ ها به معنی آوای درشت و خشن آدمی و ساز، صدایی که در یک واحد زمان، ارتعاشات کم تر از صدای زیر، در فضا ایجاد کند؛ زیر، سیم ساز که صدای درشت دهد»۱
«بَم به فتح اول، آوای خشن و درشت آدمی و ساز،عربی شده ی آن هم “بَمّ” به فتح اول و تشدید دوم،نام ناحیه ای است در کرمان»۲
«بَم به فتح اول،صدای پر و بانگ بلند که از تار و رود و جز آن برآید ،برابر زیر که آواز باریک باشد»۳
حمدالله مستوفی درباره نام این شهر می نویسد:
«بم از اقلیم سوم است…گویند که کِرم هفتواد در آن جا بترکید، بدان سبب آن را بم خواندند. قلعه حصین دارد و هوایش از جیرفت خوشتر است و به گرمی مایل است»۴
درباره نام گذاری این شهر برخی پژوهشگران گمان میبرند که بستگی به داستان هفتواد یا هفت بخت یا هفت بختان در کتاب کارنامه ی اردشیر بابکان و شاهنامه ی فردوسی دارد.
دومین دیدگاه درباره نام این شهر در مرآه البلدان۵ آمده و بزرگان شهر نیز خود نقل میکنند که بم محل برخورد سپاه بهمن پسر اسفنیدار و فرامرز پسر رستم است. بهمن در محل زد و خورد به ساخت برج و بارو می پردازد و گروهی را در آنجا ساکن کرده و آن را “دژ بهمن” یا “ارگ بهمن” می نامد که در اثر گذشت زمان به “بم” تبدیل شده است.

آب و هوا:

آب و هوای بم گرم و خشک است اما به علت مجاورت با کویر آب و هوای متغیری دارد، به طوری‌که گاهی اوقات در تابستان‌ها گرم‌ترین و در زمستان‌ها سردترین نقطه کشور گزارش شده‌است. میزان بارندگی سالانه بطور متوسط ۶۸ میلی‌متر است.

جمعیت:

شهرستان بم جمعیت طبق سرشماری ۱۳۷۵ ش ۱۹۸۴۳۵ تن، که از آن میان حدود ۴۳ درصد شهرنشین؛ و حدود ۴۷ درصد روستانشین بوده اند.

درباره ی بم:

بم شهری است کهن اما در روزگار هخامنشی و سلوکی سخنی از آن به میان نیامده و همان طور که اشاره شد، ساخت آن را به بهمن پسر اسفندیار نسبت داده اند.
یعقوبی که در ۲۷۸ ه.ق. از نطقه کرمان سخن به میان آورده از قلعه بم نیز یاد کرده است که از نوشته های او، این چنین بر می آید که استحکامات خوبی نیز داشته است.
بر اساس نوشته های ابن حوقل و مقدسی و افضل کرمانی، شهر بم نخلستانهای بسیار و هوایی خوشتر از جیرفت دارد و زمینی حاصلخیز همچون بهشت دارد. مردمش کارشناس و ماهر هستند و در بازارگاه شهر نوعی پارچه می بافته اند که شهرت آن تا کشورهایی چون مصر نیز رسیده بوده است.همچنین بر اساس نوشته های این سه جغرافیایی نویس میتوان دریافت که بم قلعه ای استوار و سه مسجد جامع نیز داشته است.
در این شهر از گذشته های دور پرورش کرم ابریشم جریان داشته است؛ کارگاه های ابریشم بافی بسیاری از سده ششم میلادی در بم آغاز به کار کرده اند و به احتمال زیاد دیرینگی صنعت نساجی در بم بیش از این ها باشد؛برخی پنداشته اند که پیشینه آن به پیش از اسلام میرسد.
با توجه به شرایط اقلیمی و طبیعی و برج و باروهایی که در این شهر ساخته شده است به نظر میرسد که در دوره یا دوره هایی از تاریخ این شهر ماهیت نظامی به خود گرفته باشد و به ریخت پایگاه نظامی استواری در آید.
چنانچه داستان هفتواد که گزارشش داده شد، درست باشد؛ میتوان محل رخ دادن این داستان یعنی “کجاران” یا “کوزران” را نخستین هسته این شهر پنداشت.اکنون نیز محله ای به همین نام در شمال غربی بم وجود دارد.

بم در روزگار ساسانیان:

بم از همان آغاز در برخورد گاه(محل تقاطع) ارتباطی روزگار ساسانیان جای داشت و شوند(دلیل) گسترش شبکه ارتباطی و به دنبال آن رونق بازرگانی گشت که تمرکز نسبی امور اقتصادی در این شهر را سبب شد و از همین جا بود که گروه دیگری افزون بر گروه کشاورزان به نام گروه پیشه وران در شهر بم پیدا میشود. این گروه به تدریج با تکیه بر صنعت دستی،امر تجارت را در کنار تولید کشاورزی بر پا میسازند.

بم پس از اسلام:

شهر بم در سال ۱۱۳۱ ه.ق به تصرف محمود افغان درآمد، ولی به علت شورشی که در قندهار روی داد آنجا را رها کرده عازم قندهار شد. ولی بار دیگر در سال ۱۱۳۴ ه.ق بر بم استیلا یافت و این وضع تا سال ۱۱۴۳ ه.ق که نادر، اشرف افغان را شکست داد، ادامه داشت. در سال ۱۲۰۹ ه.ق، لطفعلی‌خان زند، در همین شهر توسط عمال آقا محمد خان قاجار دستگیر شد. خان قاجار به یادگار این موفقیت، مناره‌ای از سرهای ۶۰۰ تن از مخالفین خود در بم برافراشت.
این شهر تا زمان قاجار نیز ماهیت نظامی خود را نگه داشته است تا جاییکه استاندار فتحعلی شاه، ارگ بم را مرکز مهارت و اسلحه و ذخیره آن برای رویدادهای احتمالی آینده به وِیژه از ناحیه سیستان قرار داد.بطوریکه جهانگردی انگلیسی به نام “پاتی نجر” در سال ۱۱۸۹ خورشیدی که از بم گذر کرده است آن را از نظر استحکام نظامی در همه ی ایران بی مانند دیده است.
به شوندهای(دلیلهای) گوناگون ، ارگ نشینان بم رفته رفته آن را ترک کرده و در بیرون آن به ویژه جنوب غربی شهر قدیم سکنی گزیدند و به بازرگانی و کشاورزی پرداخته و به این ترتیب شهر تازه بم بر پا شد.
شهر جدید بم در حدود ۱۹ کیلومتر مربع پهنا دارد و بر سه پایه ساختار فضایی،اجتماعی و اقتصادی قرار گرفته است.

منابع:

http://yazdansafaei.com   (نویسنده:یزدان صفایی)

http://www.jjtvn.ir

http://iran-travel.blogfa.com

عکس :

http://geography.kermanedu.ir/

گردآورنده: 

هاجر تجلی زاده خوب