زرند
باغ شازده زرند ، عکاس : ساره تجلی
بيش از سي قرن گذشته، نياکان و اجداد شهري که قرنها آنرا با نام زرند مي شناسيم. با آشنائي به تمدن بشري و با علم و اطلاع از موقعيت کهن بودن اين ديار و پي بردن به قابليت هاي با ارزش خدادادي و استفاده از ابزارها و پتانسيل هاي موجود شهرستان زرند، و استفاده از ابزارها و پتانسيل هاي موجود و اتکاء بر باورهاي عقيدتي و فکري و پيروي از تدبير و خرد جمعي، نام با مسماء و در خور شايسته زرند را بر اين سرزمين نهادينه کردند.
آنچه مسلم است انگيزه ساير نامهاي زرند يعني زرنگ، زروند و زراوند که در سابق بر اين سرزمين گذاشته شده در مجموع داراي يک معني ريشه دار استخراجي و شناخته شده از وجود با ارزش ترين گرانسنگ دنيا يعني زر بوده است.
زروند: 254 سال بعد از ميلاد مسيح (1754 سال قبل) زماني که بندگان اهورامزدا در شمال زرند متوجه رگه هاي زردفام طلا که سو، سوزنان خود را نشان مي دادند شدند. نام اين شهر را (زروند) نهادند. بطوريکه از مکاتبات مسئولين مستخرجه معدن مذکور، به سردمداران حکومت وقت (ساسانيان) و اعلام وقايع و گزارشات مربوطه، مبني بر مشکلات استخراج معادن طلا و سرب در شهرستان زرند و مس در کرمان استنباط مي شود، آنها زرند را با نام (زروند) و کرمان را با نام (کارمانيا) مي شناختند.
طلا و سرب استخراجي از ناحيه (زروند) به همراه مس (کارمانيا) را بدون انقطاع و با سرعت تمام بطرف کشورهاي (آلبانيا) و (ايبريا) حمل مي نمودند. از تحقيق سه نويسنده فرانسوي و آلماني (ماريژان موله، هرتزفلد و رومن گيرشمن) که با سير و سياحت به تحقيق مناطق مختلف کشورمان پرداخته اند. چنين پيداست، زماني آنها در دوران مذکور، به منطقه زرند مي رسند، نتيجه تحقيق خود را که مربوط به استخراج معادن مذکور مي باشد در جلد چهارم کتاب (سرزمين جاويد) آورده اند. نويسندگان اروپائي در ابتدا، از استخراج سرب در زروند (زرند) و حمل آن به کشورهاي مذکور نگاشته اند که پس از گذشت مدتي از صدور سرب، کاوشگران و معدنچيان پي به وجود يک معدن بزرگ طلا پي مي برند و به ميمنت اين کشف بزرگ نام (زروند) را بر اين شهر مي گذارند.
از آنجائيکه تاراج گران خارجي با همکاري حکومت مداران خود کامه وقت، پي به مرغوب بودن نوع طلاي کشف شده در زروند (زرند) مي برند. جهت رقابت اقتصادي و شايد هم حسادت جاه طلبانه تجارت، براي پايين آوردن ارزش پول (سکه) ساير کشورها، بخصوص رومي ها که سکه هاي داراي الکتروم (مخلوط طلا و نقره) رواج داده بودند. با علم و آگاهي از عيار کامل طلا زرند در ضرب سکه شاهپوري استفاده کرده و به بازار جهاني عرضه مي نمايند.
بنا به ادعاي نويسندگان مذکور، معدن طلاي (زروند) آنقدر غني بوده است که به علت دهليزهاي متعدد که بسيار طويل و عميق در اعماق زمين قرار گرفته بودند،. براي کارگران به ازاء روزي دو ساعت کار، مزد کامل يک روز در نظر مي گيرند. اما به جهت تنگ بودن دهليزها و حفره هاي معدن، امکان ورود کارگران حتي تا انتها مقدور نمي گردد و کمبود اکسيژن آنها را دچار خفگي مي کرده است. از اين نظر براي رضايت اهورامزدا و آسيب نرسيدن به بندگان خدا، آن معدن را تعطيل و به حال خود رها مي کنند. (البته از دلايل عدم موفقيت آنها از استخراج کامل، نبودن تجهيزات و نيز وسايل مدرن اکتشاف و استخراج امروزي بوده است.)
زراوند: اين نام زيباترين کلمه است و ريشه در متون ادبيات فارسي قديم دارد که در دوراني خاص به شهر زرند گفته شده است بطوريکه در روزگاران قديم افراد فاضل و صاحب خرد نام زراوند را بر فرزندان خود که از نظر وجاهت جمال و نجابت اخلاق و نيز دارا بودن هنر مردمداري بوده و نسبت به ساير اولاد پسر ارجعيت داشته مي گذاشتند و حتي او را به بهترين مقام هاي روحاني دوران خود انتخاب مي کردند. نمونه آن که در اکثر کتب قديمي بخصوص فرهنگ مرحوم دهخدا از آن ياد شده، پيري نرسي نام بوده که سه پسر داشته و نام پسري که ويژگي هاي ذکر شده را شامل مي گرديده زراوند گذاشته است.
البته کلمه زراوند معاني ديگري نيز دارد که مهمترين آنها که با زروند و زرند هم خواني داشته و هم معني بوده مکان زر مي باشد. (زرا) به معني زر، (وند) به معني مکان آمده که در مجموع به مکان زر گفته شده است. معني ديگر زراوند که در کتاب اوستا آمده به محلي اتلاق مي شده که در اطراف آن رودهاي متعدد وجود داشته باشد. چنين معني هم با توجه به موقعيت جغرافيائي زرند که هنوز هم بعد از گذشت قرنها، آثار و بقاياي رودخانه ها، سيلاب ها و جويبارها که در گذشته به واسطه دامنه طويل رشته کوههاي سر بفلک کشيده که در شرق زرند قرار گرفته اند مطابقت دارد.
آنچه تا نيم قرن گذشته مردم شهرستان به خاطر دارند رودخانه معروف ماهاني مي باشد که به عقيده سالمندان، منشأ آن از شهر ماهان بوده و از طريق گاو خوني و بيابانهاي جنوب شهر که به (دَق) معروف بوده و با عبور از جلگه و روستاهاي جنوب غربي از وسط روستاي شاهجهان آباد مي گذشته است. رودخانه ديگري که از دامنه شرقي، آب آن در پشت سيل بند ذوب آهن جمع و روستاهاي ابراهيم آباد، تاج آباد و زرند را تهديد مي کرده از دلايل ديگر نامگذاري زراوند در دو سه قرن اخير بوده است.
معني ديگر زرآوند که در کتب تاريخي آمده با توجه به کلمه (آوند) ظرف طلا قيد گرديده که تمام معاني مذکور حکايت از تنها اسم زيبا و سنتي زراوند است که به زرند مي گفتند.
بناهاي تاريخي زرند:
همانطور که ذکز شد شهر زرند داراي قدمتي با سابقه کهن است. قديمي ترين بناي تاريخي که در مرکز شهر قرار داشت، مسجد جامع کهن شهر بوده که بر جاي مسجد فعلي قرار داشت. قدمت بناي مذکور که به قبل از اسلام مي رسيد، به روايتي در زمان خليفه ي دوم يعني عمر (13 ـ 23 قمري) که اعراب مسلمان، با نفوذ خود به کرمان و سپس به شهرهاي جنوبي و پس از آن به شهرهاي شمالي استان، اسلام را به ارمغان آوردند بناي مذکور به مسجد مبدل گرديد.
از ديگر بناهاي قديم زرند که مانند مسجد جامع قديم، تخريب گرديدند دو يخدان بزرگ که در داخل شهر قرار داشت، مي باشد. دو قلعه بزرگ با عمارات مختلف که يکي جنب خندق فعلي و ديگري در حسينيه قلعه وجود داشت، که به انضمام برج هاي متعدد که در داخل و چهار گوشه ي شهر، قرن ها به عنوان نماد امنيتي و مکاني امن جهت حفاظت اهالي، به علل گوناگون بخصوص حوادث طبيعي نمونه سيل و زلزله از صفحه تاريخ محو شدند. خوشبختانه با وجود تخريب اکثر بناهاي قديم شهرستان، هنوز تعدادي از مراکز مذکور در مرکز شهر و روستاهاي اطراف عرض وجود نموده و توجه مسئولين را به خود معطوف مي دارند.
زرند و اشياء عتيقه:
از موارد خاص ديگر که دليل بر اثبات کهن بودن شهرها تلقي مي شود، کشف اشياء و ابزارآلات زير زميني و به قولي، اشياء عتيقه مي باشد که کارشناسان مربوطه قدمت آنها را تعيين و براي حفظ اشياء بدست آمده که متعلق به ميراث نياکان ما مي باشد، آنها را در موزه هاي مختلف کشور نگهداري و با ذکر قدمت تاريخي و نام آن شهر، اشياي مربوطه را در معرض ديد همگان قرار مي دهند. قديمي ترين شي بدست آمده در زرند که در زير زمين ساختمان موزه مردم شناسي تهران نگهداري مي شود مربوط به هزاره قبل از ميلاد يعني بيش از سه هزار سال قبل است که از زندگي و تمدن اجتماعي مردم آنزمان در شهر زرند خبر مي دهد.
کشف سکه هاي دوره هاي باستان، پيدايش شمشير، خنجر دسته طلايي، کلاهخود، مجسمه هاي کوچک و بسياري ديگر از لوازمات و ابزارهاي با ارزش دوران هاي قديم، بخصوص در مناطق کوهستاني شرق و غرب زرند که در اثر حفاري بدست آمده و بعضاً تحويل ميراث فرهنگي گرديده از جمله مواردي مي باشد که پس از مطالعه کارشناسان فني ميراث به قدمت تاريخي آن پي خواهند برد.
هرچند تا کنون شهرستان زرند از طرف باستان شناسان اداره کل ميراث فرهنگي کرمان مورد کاوش دقيق اشياء زير زميني قرار نگرفته، اما در اثر بعضي حفاري ها، نه به قصد اکتشاف بلکه به جهت تخريب يک بنا و يا گورستان قديمي، تا بحال بيش از بيست شي قديمي و با ارزش را در منطقه زرند شناسايي و به ثبت ميراث رسانده اند. اين در حالي است که در بهار امسال (87) خبر از پيدايش شيئي با ارزش قديمي در باغات پسته ريحان به گوش مي رسيد که ظاهراً يابنده آن با فروش اثر قديمي، به افراد کوته بين و دشمنان ناآگاه هويت اجتماعي و فرهنگي نياکان و اجدادمان، نه تنها در شهر زرند، بلکه آثار هويتي ملي کشورمان را صرفاً بخاطر خريد خانه و يا ماشين فروخته اند. بجاست با توجه به کهن بودن شهرستان زرند، اداره ميراث فرهنگي به منظور شناسايي از اشياء زير زميني تيم باستان شناسي را به اين شهر اعزام تا کاوشهاي قانوني را انجام و سابقه و ديرينه بودن اين ديار کهن مشخص شود.
زرند در متون تاريخ:
با تورقي اجمالي در کتب جغرافيا و نوشته هاي جغرافي دانان و تاريخ نويسان پس از اسلام، چنين بر مي آيد که زرند در سده هاي نخستين پس از ظهور اسلام يکي از بزرگترين و آبادترين شهرهاي ايران مرکزي و جنوب شرقي بوده است. بدين معني در منطقه کرمان که قسمت وسيعي از ايران کنوني را شامل مي شده، زرند از ايالات حائز اهميت بشمار مي رفته است. يقيناً پيش از ظهور اسلام زرند داراي يک منطقه مسکوني پر رونق بوده است. حتي نقل شده است مسجد جامع کنوني اين شهر که بر جاي مسجد جامع کهن و قديمي بنا شده، در طول تاريخ دهها بار تخريب و بازسازي شده است و قبل از اسلام آتشکده بوده که پس از اسلام مانند بسياري از آتشکده هاي ايران به مسجد تبديل گشته است.
يکي ديگر از اسناد مکتوب که کهن بودن شهر زرند را ثابت مي نمايد. جمله کوتاه ياقوت حموي جفرافي دان بزرگ اسلامي در قرن ششم و هفتم در کتاب معجم البلدان است که نگاشته: «زرند با حرکت فتحه در اول و دوم و نون ساکن و دال بدون نقطه شهري باستاني و بزرگ از شهرهاي سرآمد کرمان است.» در دوران داريوش که کرمان مرکز يکي از ساتراپها بود، راه تجاري کرمان به خراسان از طريق زرند مي گذشته است.
دليل ديگر قدمت زرند وجود تعداد زيادي از روستاها و دهکده هاي قديمي در منطقه مي باشد که اسامي آنها از لغات باستاني اشتقاق يافته است. ژنرال سر پرسي سايکس افسر معروف انگليسي که در سال 1890 ميلادي (118 سال قبل) به ايران سفر کرده، در کتاب خود (هشت سال در ايران) مي نويسد: ناحيه زرند در صفحات تاريخ از قرن دوازدهم ميلادي به اين طرف که به حيطه تصرف ملک دينار غُز درآمد سابقه دار است، در قدمت آن ترديد نمي رود و چون محل تقاطع جاده هاي مختلف است بطور حتم در يک ايامي حائز اهميت بوده است.
آنطوري که در متون تاريخي و جغرافيايي قديم استنباط مي شود، از سال 300 تا آغاز سال 600 هجري قمري يعني از قرن ششم و هفتم زرند شهري بزرگ و با عظمت بوده است. در قرن چهارم داراي شش دروازه بوده و در پايان قرن ششم آنگونه که در جامع التواريخ حسني آمده بين 50 تا 200000 نفر جمعيت داشته است. در سال 583 هجري ملک دينار شهر زرند را به عنوان مقر اصلي انتخاب مي نمايد. اما قديمي ترين ذکري که بر جاي مانده و مربوط به قدمت زرند مي باشد سالهاي 569 يا 572 هجري يعني تقريباً 840 سال پيش در زمان سلاجقه کرمان است که زرند از موقعيت نظامي ويژه اي برخوردار بوده است. در قرن چهارم ابو علي محمد ابن الياس حاکم کرمان دژ و قلعه اي عظيم در حصار زرند ساخت و در زمان شاهرخ خان افشار زرندي که در زمان حکومت نادر شاه افشار حاکم کرمان بوده، چون از مردم زرند بشمار مي آمد در عمران و آباداني شهر خود تلاش درخور شايسته انجام داد. مهمترين نکته اي که در متون کتب مختلف تاريخي در مورد زرند آمده و شايد هم در ساير شهرهاي استان کم تر بوده، شهرنشيني مردم اين شهر پيش از اسلام است. تمام اين گفته ها حاکي از اعتبار شهر به عنوان يک واحد جمعيتي با اهميت و اقتصادي شکوفا در قبل از اسلام مي باشد.
بعضي از واژه هاي کنوني که هنوز هم در روستاهاي اطراف زرند مانند: خيط، اسفند، جرجافک وجود دارد تاريخ شهرستان را به زمان هاي باستان قوت مي بخشد. گذشته از اين، گويا در دوران شاهان ساساني در مرکز شهر، قلعه اي محاق در کنار خندقي ساخته مي شود و اطراف شهر بوسيله برج و بارو محافظت مي شده است.
بعد از اسلام يعني از قرن چهارم هجري قمري به بعد، در متون تاريخ، از زرند به عنوان مجموعه اي از شهرهاي ايالت ياد شده است. ابن حوقل در کتاب صورة الارض خود از زرند به عنوان شهري مستقل در شمال کرمان ياد کرده است. همين طور در سالهاي 300 قمري ابو الحسن ابراهيم اصطخري زرند را با نام شهر آورده است. بهرحال هر چه در کتب قديم بيشتر نظر افکنده و تفحص کنيم، به کهن بودن شهر زرند بيشتر پي خواهيم برد.
زرند قبل از تاريخ:
يکي از آثار بسيار با ارزش و نادر دنيا که اخيراً در زرند کشف و محرز گرديده و شگفتي کارشناسان و باستان شناسان را به همراه داشته است. پيدا شدن جاي پاي «دانياسورها» در روستاي ده عليرضا زرند مي باشد.
جانوراني که متعلق به دوران ماقبل تاريخ بوده و داراي 5 متر بلندي و 8 تن وزن بودند. جاي پاي هيکل سنگين خود را در روي سطح ماسه سنگي که آثار امواج آب نيز بر آن محفوظ مانده است در کوهستانهاي شرقي زرند بجا گذاشته اند. براي اولين بار گزارش کشف جاي پاي خزندگان عظيم الجثه و ترسناک مذکور، در سال 1969 ميلادي توسط آقايان پروفسور «لاپارنت» استاد انستيتو زمين شناسي پاريس و دکتر داودزاده کارشناس ارشد سازمان زمين شناسي کشورمان انجام گرفت. زمين شناسان مذکور پس از تحقيق و پژوهش کامل، در زمينه کشف ردپاي دانياسورهاي ترياس بالائي ـ ژوراسيک زيرين و مياني در منطقه شمال کرمان تحقيق خود را را بر صحت رد پاي جانوران مربوطه منتشر نمودند..
در ژولاي همان سال (1969م) دو زمين شناس ايراني شرکت ملي فولاد و آهن ايران، در دره نيزار شمال زرند، يک ردپاي بزرگ با سه پنجه را کشف کردند و در پائيز سال مذکور، ردپاي واضح ديگري در اطراف همان محل کشف گرديد يک قالب گچي از ردپاي مورد نظر تهيه گرديد و در نمايشگاه بين المللي شرکت ملي فولاد و آهن آسيا در تهران ارايه، سپس قالب مذکور به موزه زمين شناسي کشور تحويل گرديد.
از ششم تا هجدهم آوريل 1970 ميلادي در ادامه کاوشها، تيمي از کارشناسان کشورمان به اتفاق مجدد پروفسور «لاپارنت» در دره نيزار 20 کيلومتري شمال زرند، دو لايه از ردپاي دانياسورها را شناسائي کردند. کمي بالاتر، پنج ردپاي بزرگ ديگر برروي ماسه سنگها مشاهده شد.
اقتباس از کتاب تاريخ از زراوند تا زرند (تأليف مرحوم حسن سهرابي زرندي)
در مرداد ماه 1372 شمسي حسين آنتيکي نژاد عضو هيئت علمي چينه شناسي و فسيل شناسي (تکامل زمين) به اتفاق پروفسور «ژيانگ ژيون» متخصص ردپا و آثار فسيلي دانشگاه پکن در دره ده عليرضا، لايه هاي حاوي ردپاي دانياسورها را يافته و در ادامه جستجو و تحقيق، موفق به تهيه گزارش آثار متعددي از ردپا مي گردند که در زمستان 1374 شمسي به عنوان سمينار مقطع آموزشي دکتراي تخصصي در دانشگاه تربيت معلم تهران با عنوان «ردپاي دانياسورها در شمال کرمان» ارائه و بر اساس تکميل تحقيق حداکثر نمره پذيرفته گرديد.
اثر تاريخي مذکور براي اولين بار در آمريکاي شمالي و مغولستان کشف گرديد. آن جانوران ترسناک 75 ميليون سال قبل در آن کشورها مي زيسته اند. بنابراين پيدايش اثر ماقبل تاريخ در زرند مي تواند باعث تحولات جديدي در بحث زمين شناسي شهرستان، استان و کشور گردد.
زرند و آثار ديگر ماقبل تاريخ:
علاوه بر پيدايش آثار مهم جاي پاي دانياسورها که مربوط به دوران ماقبل از تاريخ بوده و در روستاي کوهستاني ده عليرضا کشف گرديده است، خوشبختانه در سالهاي اخير با همت و تلاش محققين و اساتيد و نويسندگان محلي در جهت کسب اطلاعات بيشتر به راز و رمزهاي نهفته تاريخي شهرستان، به اسرار جديد پي برده اند. که در اينجا به مختصري از يافته ها و کشفيات تازه آنها اشاره مي شود.
يکي از پديده هاي مردمان پيش از تاريخ، حجّاري کردن و يا به عبارت ديگر، کندن اشکال مختلف برروي ديوارهاي صاف سنگي بوده است که نماد زندگي و عقايد مردمان آن دوران را نشان مي دهد. در 54 کيلومتري جنوب غربي زرند و در نزديکي آبادي کوچکي به نام «حشيش» و در دره اي به نام بابندان رودخانه اي موجود است که به رودخانه محمدي معروف مي باشد. در ديواره ي صاف رودخانه، از نزديک بستر در ارتفاع سه متري مردم پيش از تاريخ، با حجاري نمودن و کند و کاري و به عبارتي خراش دادن در سطح صاف صخره مذکور، صحنه هايي از اعتقادات و معيشت مردم دوران قديم خود را به نمايش گذاشته اند.
آنها با انجام چنين کاري دشوار، آنهم با نداشتن امکانات و نيز ساير وسايل حجاري، توانسته اند اشکال هفتاد نمونه ي حيوان را که بيشتر آنها نقش بز کوهي و انسان انتزاعي مي باشد از خود بجا گذارند. چنين آثاري که مربوط به دوران پيش از تاريخ مي باشد، مؤيد کهن بودن شهرستان زرند را بخصوص در مناطق کوهستاني و خوش آب و هوا به ثبوت مي رساند (شايد چنين آثاري در ساير روستاها و صخره هاي کوهستاني ديگر يافت شود.) يکي از دلايل اجتماعي زندگي کردن انسان هاي ماقبل تاريخ در مرحله نخست، وجود آب فراوان و استقرار موقعيت زيستگاهي و سکونت بوده است. لذا وجود رودخانه و يا چشمه مي تواند از موارد مذکور باشد.
منابع:
http://www.zarand.ir
http://www.sedayezarand.ir
گردآورنده:
هاجر تجلی زاده خوب
