شهرستان شَفت از شهرستان‌های استان گیلان میباشد که در شمال ایران قرار دارد. گیلان قسمتی از مجموعه نا همواریهای جنوب غربی و جنوب دریای خزر (کاسپین) است و دارای ناحیه ای کوهستانی و ناحیه ای جلگه ای است که شفت تقریبا در ناحیه ی کوهستانی آن قرار دارد.
شفت ناحیه ای کوهستانی وتاقدیس مانند است که در منتهی الیه گوشه شرقی رشته کوهای تالش جای دارد.شفت جلگه ای سرسبز است که درختان انبوهی را در دل خود جای داده است.به استناد نقشه های قدبمی وبه گواهی جغرافیدانان عهد کهن این ناحیه از گیلان در شرقی ترین نقطه ی سرزمین کادوس ودر همسایگی آماردها قرار داشته است.به عبارتی شفت مرزی مجازی بین آماردها وکادوس ها بود.(کادوسیان پیش از دولت ماددر نواحی غربی در یای خزر فرمان میراندند وهرگز تسلیم مادها نشدند. مارد ها نیز اقوامی غیر آریایی بودند که در دو طرف سفید رود میزیستند.) .
شهرستان شَفت از شهرستان‌های استان گیلان در شمال ایران است. جمعیت این شهرستان ۷۰۲۹۲ نفر است (سال ۷۳۸۳) و مرکز آن شهر شفت است. این شهرستان دارای ۲ بخش و ۴ دهستان است.
شهرستان شفت در مختصات جغرافیایی ۳۶ درجه و۵۶ دقیقه تا ۳۷ درجه و۱۸ دقیقه عرض شمالی از خط استوا و۴۹ درجه ۱۰ دقیقه تا ۴۹ درجه و۳۱ دقیقه طول شرقی از نصف النهار مبداء واقع شده است این شهرستان از شمال شرق به شهرستان رشت واز جنوب وجنوب شرقی به استان زنجان وشهرستان رودبار وازغرب به شهرستان فومن وصومعه سرا محدود می شود . استان گیلان قسمتی از مجموعه نا همواریهای جنوب غربی به جنوب دریای خزر وناحیه آبرفتی وجلگه ای است که شهرستان شفت نیز شامل مناطق کوهستانی است . روستای خرمکش ،امام زاده ابراهیم وپایین توسه ازمناطق کوهستانی وروستای عثما وندان وشهر شفت ازمناطق کاملا جلگه ای آن بشمار می روند که رودخانه سیا مزگی ازکنار آن عبور می کند .بطوری که روستای خرمکش وپایین توسه درانتهای دره ای به نام همین رود واقع اند واز نقاط کوهستانی هستند که از چهار طرف به کوهها ی بلند محدود ومحصور می باشند وسایر روستاها همچون کمسارک ، چوبر ، خرطوم وطالقان در دو منطقه جلگه ای وکوهپایه ای قرار دارند . اقلیم این منطقه به تبعیت از آب وهوای کل استان معتدل ومرطوب است که درمناطق کوهستانی جای خودرا به آب وهوای معتدل کوهستانی می دهد . درفصل تابستان این مناطق خوش آب وهوا وپذیرای علاقمندان وگردشگران است. از جمله مناطق کوهستانی این شهرستان از ارتفاعات امامزاده ابراهیم ،دره سیامزگی ، روستای خرمکش وپایین توسه قابل ذکر است . ازعوارض طبیعی این منطقه وجود رودخانه سیا مزگی درکنار روستای عثماوندان وشهر شفت است که روستا های زیادی را در مسیرجریان خود مشروب می نماید . کوههای امامزاده ابراهیم ودره سیا مزگی نیز جزء عوارض طبیعی این منطقه بشمار می روند . شهرستان شفت با مساحت۹۶۹/۵۷۶ کیلو متر مربع شامل دو بخش مرکزی واحمد سر گوراب وچهار دهستان جیرده ، ملا سرا ، احمد سر گوراب (نصیر محله ) و چوبر ونیز۱۶۰ ۹۷ آبادیست که ۹۴ آبادی دارای سکنه و۳آبادی خالی ازسکنه می باشد . گفتنیست این شهرستان درسال ۱۳۷۴ ازشهرستان فومن منتزع ومستقل گردید وجمعیت آن بر اساس آمار سال ۱۳۷۵ بالغ بر ۷۰۲۹۲ نفر می باشد . شهرستان شفت از نظر اقتصادی به کشاورزی ودامپروری ویا صنایع وابسته به این دو متکی است .
برنج از جمله محصولات کشاورزی این منطقه و باغداری،پرورش دام و طیور و زنبور عسل ،شیلات و پرورش آبزیان و کرم ابریشم از دیگر فعالیتهای جاری در این شهرستان می باشد.علاوه بر اینها تولید خشکبار از جمله شاه بلوط و صیفی جات و گل و گیاه زینتی نیز از منابع درآمدی مردم منطقه محسوب می گردد.
مراکز دیدنی و زیارتی
- حمام کمسار
- سد خاکی سقالکسار
- آبشار دودوزن
- بقعه آقا سید ذولپیران
- بقعه امام زاده ابراهیم شفت برفراز کوه
- امام زاده اسحاق شفت
آشنایی با خوراک و ابزار پخت مردم منطقه شفت در قدیم
برنج ، سبزیجات مختلف ،حبوبات ، گوشت و طیور (خانگی ،صید شده )،و ماهی (به ویژه دودی و شور )پر استفاده ترین غذا های مردم منطقه را از گذشته های دور تشکیل می دادند . مردم منطقه شفت با وجود فراوانی دام در منطقه ، کم تر از گوشت قرمز استفاده می کردند.
شفتی ها نان را غذایی کم انرژی می دانستند . نان بیشتر در نواحی کوهستانی شفت میان تالش ها مصرف می شد .مردم آن نواحی گندم و جو هم می کاشتند .
ملگونف که در سال 1860 در گیلان بوده و از شفت دیدن کرده است در کتاب خود می نویسد : (( در بعضی از دهات شفت مردم گندم هم می کارند)).
در روستای گنجار محله ای به نام گندم آرد وجود دارد . اگر چه اکنون در آنجا به این کار نمی پردازند .اما همین نام نشان میدهد که در گذشته در آن نواحی گندم می کاشتند .
در ییلاق دیر ، طلاب بره و برخی از ارتفاعات و دامنه های کوهستانی شفت در گذشته اقدام به کشت گندم و جو می کردند و از آن نان درست می کردند .
خورشت که همراه کته (پلا ) خورده می شود در این منطقه متنوع بوده و شامل : سیاه قاتق (فسنجان ) موتنجن ، تورشِ کباب ، تورشِ واویجکا ، (واویشکا ) ، سیر قلیه ( که در گذشته با گوشت غاز = شلخت درست می کردند )، آلو مسمّا، قیمه ، کولی غورابیج ، شوید خالی ، ترش تره ، باقلا قاتق ، میرزا قاسمی ، شیرین تره ، چواش تره ، شورِ تره ، سیر تابه ، باقلا پله ، واویشته تره ، کویی تره ، کله کباب ، تورشِ آش ، ( که پختنش برای زمان خاص است ) و اسفناج تره می شده است .
غذا های ساده : دوشاب ، تخم اردک ، تخم مرغ ، دوغ ، ماست ، شیر و پنیر ، نیز وجود داشت که اغلب همراه کته (پلا ) در موقع قلی نهار ( غذای میان صبح و ظهر حدودا ساعت 10 صبح ) خورده می شد .
مردم منطقه شفت در گذشته چهار نوبت غذا می خوردند :
1-صبحانه که صبح زود مصرف می شد
2- قلی نهار که در فاصله ی صبح و ظهر حدود ساعت ده می خوردند
3- نهار
4- شام
در این چهار نوبت اغلب برنج (پلا ( رکن اصلی غذا را تشکیل می داد . از خوراکی های شیرین مردم شفت می توان به لاکو ( نان برنجی طعم دار مخصوص شفت )، فرنی ، قیماق ، حلوای رغائب را نام برد .
از وسایل پخت غذا در گذشته : تیان ، گمج ،و خرکاره را می توان شمرد . اجاق هایی که برای پخت غذا در گذشته مورد استفاده قرار می گرفت شامل :کوری ( کوره گلی )، کله چاله و هیزم آتش باسه لنگه (سه پایه فلزی ) بود که بعدا منقل ، چراغ سه فیتیله ای ، والور و سرانجام اجاق گاز تغییر کرد .
مردمی که در حاشیه های رودخانه ها زندگی می کردند بخش قابل توجهی از غذایشان را ، ماهی (کولی ) تشکیل می داد ، مانند مردم روستاهای حاشیه رودخانه امامزاده ابراهیم و سیاهمزگی که در منزل برخی از آنها خوم (خم ) برای شور کردن ماهی نیز بود .
جغرافیای شفت از نگاه وبگاه وزارت کشور
کوههای کرم خانی ، خره کش ، نهرآب ، زردخانی ، آبرنگ ( آورند ) ، توکتوکا ، قلعه نه ، سیاه گه و درکه دشت بصورت حصاری بخش جنوبی شهرستان را از استان زنجان و شهرستان رودبار جدا می نماید علاوه بر راههای مالرو فرعی که در جریان حرکت دام و انسان در طول تاریخ شهرستان شکل گرفته اند ، تنها عارضه طبیعی ارتباطی شهرستان با استان زنجان بریدگی طبیعی رودخانه سیاهمزگی می باشد و به عنوان محور ارتباطی عمده عمل مینماید.
عمده ترین منابع آب شهرستان شفت رودخانه سیاه مزگی ، امامزاده ابراهیم (ع) (چوبر ) و چناررودخان می باشد رودخانه سیاهمزگی با سطح حوزه آبریز 193 کیلومتر مربع و طول شاخه اصلی 45 کیلومتر از ارتفاعات جنوبی شهرستان از استان زنجان سرچشمه می گیرد با جهت جنوب غربی به شمال شرقی پس از گذشتن از بخش جلگه ای در نهزم به رودخانه چوبر و خطیبان رودخانه چناررودخان به آن می پیوندند و رودخانه دائمی پسیخان را تشکیل می دهد.
رودخانه امامزاده ابراهیم (ع) از ارتفاعات حدود 2000 متری سرچشمه گرفته و با جهت جنوب غربی – شمال شرقی در حوالی نهزم به رودخانه سیاهمزگی می پیوندند طول شاخه اصلی آن 72 کیلومتر و مساحت حوزه آبریز آن تا کانال آببر فومن 144 کیلومتر مربع است.
رودخانه چناررودخان در حاشیه شرقی دهستان چوبر قرار دارد به همراه منطقه چماچا و مژدهه 530 هکتار اراضی را مشروب میسازد.
شهرستان شفت به لحاظ نظام توپرگرافیک از سه ناحیه اکولوژیک تشکیل یافته است این سه ناحیه عبارتند از بخش جلگه ای و دشتی به ارتفاع 100 متر ، پایکوهی با ارتفاع 500-100 متر و کوهستانی جنگلی 500 متر به ریشتر می باشد .
بخش جلگه ای شهرستان با مساحت 46/364 کیلومتر مربع در قسمت شمالی و شمال شرقی و غرب شهرستان قرار دارد که با توجه به شرایط آب و هوایی و خاک مرغوب آن به برنجکاری اختصاص یافته است.
بخش کوهپایه ای شهرستان با مساحت 77/130 کیلومترمربع در ظلع جنوبی ناحیه جلگه ای قرار دارد و فعالیتهای عمره اقتصادی آن زراعت برنج ، باغداری و دامداری می باشد.
بخش کوهستانی جنگلی با مساحت 19/186 کیلومتر مربع در قسمت جنوب و جنوب غربی شهرستان واقع شده است ، مرتفعترین نقاط آن کوههای کرم خانی ، خرمکش ، نهرآب ، زردخانی ، آبرنگ ( آورند ) ، قلعه نه ، سیاه گه ، درگه دشت می باشند.
به لحاظ خاکشناسی ، خاکهای شهرستان بطور کلی به سه دسته تقسیم می گردد:
خاکهای جلگه ای ، این خاکها تحت تاثیر رسوب گذاری قدیمی ریزدانه ای دریای خزر بوده و هرچه از بخش جلگه ای به طرف کوهپایه نزدیک می شویم دانه ها درشت تر می گردد که این ویژگی ناشی از قدرت تخریب آبهای جاری ، فرسایش شیمیایی ، ترکیبات موجود در هوا و عملیات انسانی است این خاکها به رنگ قهوه ای متمایل به سیاه و خاکستری بوده و از بهترین خاکهای منطقه جهت کشت و کار مخصوصاً زراعت برنج محسوب می شوند.خاکسازی این بخش بوسیله رودخانه های سیاهمزگی ، چوبر و چناررودخان صورت می پذیرد .
خاکهای کوهپایه ای عمدتاً از سنگهای آهکی ، رسوبی و خروجی می باشند که فشار سنگ آهک خاکهای قهوه ای جنگلی ، ماسه سنگ خاکهای پودزولیک و شنهای خروجی ، خاکهی قهره ای جنگلی ( رندزین ) را ایجاد می نمایند . خاکهای کوهپایه ای با یایه نازک به همراه برگ و هوموس می باشد .
خاکهای کوهستانی ، در نتیجه تضاد شدید اقلیمی و بارشهای فراوان و تند تشکیل می شوند و در نقاطی که فقدان پوشش گیاهی بیشتر از سایر نقاط است چشمگیرند . این خاکها کم عمق بوده و زراعت در آن جز در نواحی معدود امکان پذیر نیست.
شاخصهای اقلیمی شهرستان : ناحیه مورد مطالعه از نظر تقسیمات سیاسی فقط از یک ایستگاه باران سنجی معمولی و یک ایستگاه باران سنجی ذخیره می باشد. اما در حاشیه بلافصل و اطراف شرق ، غرب و شمال این ناحیه ایستگاههای کلیماتولوزی و لینوپتیک با آمار نسبتاً طولانی وجود دارد لذا به منظور ارایه تصویری روشن از شاخصهای اقلیمی از مطالعات موجود که بر آمار اطلاعات ایستگاههای رشت ، قلعه رودخان ، لاکان ، سراوان ، چوبر شفت ، امامزاده ابراهیم (ع) صورت پذیرفته استفاده گردیده است.
منابع :
کتاب تاریخ شفت
پایگاه مرجع و تخصصی تالش شناسی
http://karkan.ir
http://shaftcity.persianblog.ir
http://nasirmahaleh.persianblog.ir
گردآورنده:
فاطمه ملک میرزایی