شهرستان اراك

شهر اراك كمتر از دوقرن پيش در زمان حكومت فتحعلي شاه قاجار ايجاد شد. اين شهر ابتدا (قلعه سلطان آباد ) سپس (سلطان آباد) نام گرفت و درسال 1316 هـ .ش با عبور راه آهن سراسري از كنار آن، به اراك تغيير نام داد.

عکس: http://www.iranchamber.com

اراك از آغاز ايجاد تا كنون همواره در معرض دگرگوني بوده و تحولات فراواني يافته است .در زمان فتحعلي شاه، شورش هاي متعدد اهالي فراهان، گلپايگان و چهارلنگ عليه حكومت قاجار صورت گرفت. قشون حكومتي قلعه زلف آباد كه محل تجمع مخالفين دولت بود باخاك يكسان كرد. از اين رو منطقه اي خوش آب وهوا كه مركزيت داشته باشد و دسترسي به امكانات ارتباطي و منابع آب و قنوات داشته باشد انتخاب شد. 

 اين نقطه كه انتهاي محل فراهان بود و سابقاُ دهي به نا (دسكره) يا (دستجرد) در آن وجود داشت، سلطان آباد نام گرفت و جمعيت هشت قلعه موجود در پيرامون به شهر جديد منتقل شدند . اين شهر تا اوايل 1270 هـ. ق نقش نظامي داشت. اولين نقطه عطف در تحولات سلطان آباد زماني آغاز شد كه دردوره حكومت ميرزا حسن خان، شهر از حالت نظامي خارج شد و بتدريج كاركرد تجاري و صنعتي يافت و قالي بافي رونق گرفت و زمينه توسعه صنعتي آن نيز فراهم شد.

مقارن شروع جنگ جهاني اول و فروپاشي حكومت قاجاريه،  قواي روسيه شهرهاي ساوه،  سلطان آباد و مناطق اطراف را اشغال كرد. پس از خاتمه  جنگ جهاني اول و تحولات سياسي كشور، سلطان آباد نيز در معرض دگرگوني هاي اين دوره قرار گرفت. اين روند در دهه هاي بعدي نيز ادامه يافت، به طوري كه امروزه شهر اراك به يكي از قطب هاي صنعتي ايران تبديل شده است.

 مراكز ديدني

• مدرسه سپهدار
• پنجه علی
• يخچال نيمه ور
• ارگ کلاه فرنگی
• مقبره آقا نورالدين
• قلعه حاج وکيل
• قزقلعه
• قلعه و بقاع انجدان
• شهر زير زميني ذلف آباد
• حمام چهار فصل
• پل قوسی اراک
• کاروان سرا
• آتشکده فردجان
• جاذبه هاي طبيعي
• سرآب پنجعلي
• سراب اسکان
• چشمه درمانی چيقلی
• غار سوله خونزا
• غار سفيد خاني
• غار قلعه جوق
• غار هيزدج
• غارهاي انجدان
• غار وفس
• ناحيه سربند
• منطقه حفاظت شده هفتاد قله
• شکارگاه چرا
• درياچه ميغان
• درياچه قاسم آباد

مراكز مذهبي

• مسجد سپهداری
• زيارتگاه غارسي جن
• امامزاده محمد عابد
• بقعه شاه غريب
• امامزاده حواخاتون
• امامزاده عبدالله
• امامزاده  محسن
• امامزاده محمد
• بقعه پير مراد
• امامزاده سليمان
• امامزاده حسين
• امامزاده صالح
• امامزاده ذلف آباد
• مقبره آقا نورالدين
• کليسای ارامنه

صنايع و معادن

شهرستان اراك در دهه های گذشته برای جلوگيری از مهاجرت های بی رويه به تهران، تبديل به يك قطب صنعتی قوی و جاذب نيروی كار گرديد، به طوری كه اكنون يكی از مراكز مهم صنعتی كشور محسوب می گردد. علی رغم اينکه بعضی رشته های آن کاملا نوپا می باشد، بسيار فعال و از بازدهی اقتصادی خوبی برخوردار است. صنايع كارگاهی و كارخانه ای اراك در يك رده بندی كلی شامل انواع صنايع می‌شود كه كارخانه‌هاي ماشين سازی، كمباين سازی، آلومينيوم سازی، كابل سازی، پتروشيمی و پالايشگاه بيش ترين اهميت را دارند. علاوه بر اين ها كارخانجات مواد غذايی، نساجی و پوشاك سلولزی، شيميايی، كانی غير فلزی و برق، ريخته گری، ماشين سازی، تجهيزات، خودروسازی و نيروی محركه و صنايع سنگين در اين شهرستان فعاليت دارند. به طور کلی نزديك به 700 واحد كارخانه و كارگاه صنعتی در اين شهرستان وجود دارد که بيش تر كارخانه های صنعتی استان را در بر می گيرند.
از معادن شهرستان اراك می توان معدن آهن منگنز شمس آباد، سنگ آهك تخت زرد و سنگ لاشه قايناروق را ام برد. علاوه بر اين معادن تعدادی سنگ تراورتن، سنگ مرمر و مرمريت در نقاط مختلف شهرستان وجود دارد. رونق صنايع، معادن، كشاورزی و دام‌داری سبب رونق در امر بازرگانی منطقه شده است. گندم، جو، نباتات علوفه ای، انگور، كشمش، سيب، گردو، دام زنده، انواع فرآورده های لبنی، پوست، پشم، مرغ، سيمان، انواع ماشين آلات كشاورزی و صنعتی، نفت تصفيه شده، ‌قند، توليدات شيميايی و فلزی، گيوه، قالی، سنگ آهن، و انواع سنگ های لاشه آهكی از جمله صادرات اين شهرستان می باشند.  

کشاورزی و دام داری

كشاورزی يكی از رشته‌های مهم اقتصادی شهرستان اراك است كه به علت داشتن خاك خوب، آب كافی و دشت های وسيع از رونق زيادی برخوردار بوده و بسياری از فرآورده های آن از قبيل گندم، جو، تره بار، انگور، بادام و سيب جنبه صادرات دارند. به طور كلی حدود 30 هزار هكتار باغ در اين شهرستان وجود دارد ومهم ترين منابع آب شهرستان چشمه ها، چاه های عميق ونيمه عميق، قنات ها و رودخانه ها هستند. دام‌داری و دام‌پروری از جمله فعاليت‌های مهم اقتصادی شهرستان اراك محسوب شده و با دو روش سنتی و صنعتی صورت می گيرد. به طور كلی دام های شهرستان اراك مشتمل بر گوسفند، بز و گوساله هستند. هم چنين پرورش‌طيور از جمله مشاغلی است كه در روستاها بسيار رايج بوده و مرغ از جمله اقلام صادراتی اين شهرستان به شمار می رود.  

مشخصات جغرافيايي

اراك از شهرستان های استان مركزی است كه از شمال به شهرستان ساوه، از باختر به شهرستان‌های همدان و ملاير، از خاور به محلات، از شمال خاوری به شهرستان های تفرش، آشتيان و قم و از جنوب به شهرستان های خمين و سربند محدود می‌شود. مركز شهرستان اراك از نظر جغرافيايی بين 49 درجه و 38 دقيقه تا 49 درجه و 46 دقيقه درازای خاوری و 34 درجه و 4 دقيقه تا 34 درجه و 7 دقيقه ی پهنای شمالی و ارتفاع 1750 متری از سطح دريا واقع است. شهرستان اراك از سه بخش وفس، خنداب و مركزی تشكيل شده است. رودخانه های قره‌چای،قره‌كهريز و رود شهراب از مهم ترين رودهای اين شهرستان محسوب می شوند.
مسيرهاي دسترسي به اين منطقه عبارتند از:
- راه آسفالته درجه يك اصلی اراك – قم به سمت شمال خاوری به درازای 130 كيلومتر
- راه آسفالته درجه يك اصلی اراك – اصفهان به سمت جنوب خاوری به درازای 288 كيلومتركه شهرهای مهمی چون خمينی شهر(61 كيلومتری) و گلپايگان (100 كيلومتری) و نجف آباد در مسير آن قرار دارند.
- راه آسفالته درجه يك اصلی اراك – خرم آباد به سمت جنوب باختری به درازای 237 كيلومتر
- راه آسفالته فرعی اراك – تفرش به سمت شمال خاوری به درازای 85 كيلومتر 

وجه تسميه و پيشينه تاريخي

بررسی‌های تاريخی نشان‌گر آن است كه‌تا پيش‌از پيدايش شهر «سلطان‌آباد»(اراك) در محدوده منطقه جغرافيايی اين شهرستان که تا سال 1316«ولايت عراق» نام داشت، با وجود 680 آبادی و حدود پانصد هزار نفر جمعيت، شهر با اهميتی پديد نيامده است. كمتر از دو قرن پيش در زمان حكومت فتحعلی شاه قاجار ولايت عراق شاهد نا امنی ها و شورش های متعدد اهالی فراهان، گلپايگان و چهار لنگ عليه حكومت قاجار بود. قشون حكومتی به فرماندهی يوسف خان گرجی قلعه «زلف آباد» را كه محل تجمع مخالفين دولت بود با خاك يكسان كرده و جمعيت آن را قلع و قمع و پراكنده ساختند و طرح ايجاد شهر جديدی را پی ريزی نمودند. بدين منظور در نقطه خوش منظره و با صفايی كه نسبت به منطقه مركزيت و به اطراف و جوانب تسلط داشت و از امكانات ارتباطی و منابع آب و قنوات بهره مند بود، مكان شهر جديد انتخاب شد. اين نقطه كه انتهای محال فراهان بود و سابقا دهی به نام «دسكره» يا «دستجرد» در آن وجود داشت، «سلطان آباد» نام گرفت و كانون مبادلات منطقه شده و جمعيت هشت قلعه موجود در پيرامون به شهر جديد انتقال يافتند. اين شهر ابتدا «قلعه سلطان آباد»، سپس «شهر نو» و بعد از آن شهر «سلطان آباد» نام گرفت و در سال 1316 هـ . ش با عبور راه آهن سراسری از كنار آن، به اراك تغيير نام داد. اراك از آغاز ايجاد تاكنون همواره در معرض دگرگونی بوده و تحولات فراوانی يافته است. اين شهر تا اوايل 1270 هـ . ق نقش نظامی داشت و محل سكونت سپهدار عراق بود. اولين نقطه عطف در تحولات «سلطان آباد» زمانی آغاز گشت كه در دوره حكومت ميرزا حسن خان، شهر از حالت نظامی خارج و به تدريج كاركرد تجاری و صنعتی يافت و قالی بافی رونق گرفت و زمينه توسعه صنعتی آن نيز فراهم شد. در زمان فتحعلی شاه، مقارن شروع جنگ جهانی اول و فرو پاشی حكومت قاجاريه، قوای روسيه شهر های ساوه، سلطان آباد و مناطق اطراف آن ها را به تصرف در آورند. پس از خاتمه جنگ جهانی اول و تحولات سياسی كشور، سلطان آباد نيز در معرض دگرگونی های اين دوره قرار گرفت. اين روند در دهه‌های بعدی نيز ادامه يافت، به طوری كه امروزه شهر اراك به يكی از قطب های صنعتی ايران تبديل شده است.