شهر همدان

كتیبه گنج نامه - همدان

بنای شهر همدان را به دیا آكو پادشاه ماد ها كه در حدود 700 سال قبل از میلاد مسیح زندگی می كرده نسبت می‌دهند.

 هرودت در كتابی گفته است كه پادشاه ماد این محل را كه اكباتان و هگمتانه نامیده می شد به پایتختی برگزید. گویا در كتیبه تیكلات پالاسر اول(پادشاه آشور) كه مربوط به یازده قرن قبل از میلاد است نام آنادانا یا همدانا نوشته شده است. كلمه هگمتانه كه یك كلمه ایرانی است به معنی محل اجتماع و كلمه عیلامی هل مته نه به معنی سرزمین مادها است. 

شهر همدان در زمان فرمانروایی بخت النصر (بنوكد نصَّر) ویران شد و بعدها در زمان داریوش بزرگ و بدستور وی مرمت گردید. در زمان اشكانیان، كه تیسفون پایتخت كشور ایران بود همدان اقامتگاه تابستانی شاهان اشكانی گردید و بعد از آنها ساسانیان نیز قصر های تابستانی خود را در این منطقه بنا نهادند خرابه های باروی قلعه اشكانی بر فراز تپه مصلی و مجسمه شیر سنگی متعلق به یكی از دروازه های همدان از آثار دوره ساسانیان است.

در سال 23 هجری قمری كه جنگ نهاوند روی داد همدان به تصرف اعراب درآمد و از آن زمان به بعد گاهی كانون آبادی و ثروت و گاهی هم درگیر غارت و چپاول و فقر و تنگدستی بوده است. همدان در زمان 319 هجری قمری و در دوران حكومت دیلمیان  لطمات فراوانی دید. در قرن ششم هجری سلجوقیان مركز خود را از بغداد به این شهر منتقل كردند و مدت پنجاه سال این شهر پایتخت سلجوقیان بود. و در این زمان در حمله وحشیانه مغول ها این شهر به ویرانه ای مبدل شد.

 بایدوخان مغول پس از تاج گذاری در این شهر آن را باز پیرایی و باز سازی نمود. اما این شهر همواره مورد تاخت و تاز و هجوم امرا و سلاطین بود و این بار نوبت سلسله تیموریان بود كه این شهر را ویران نمایند. در زمان سلسله صفویه این شهر از نعمت آبادانی بهره مند شد.

پس از انقراض سلسله صفویه این شهر به تصرف احمد شاه عثمانی در آمد كه پس از شش سال توسط نادر شاه افشار باز پس گرفته شد. البته این شهر بعد از این هم بارها مورد تاخت و تاز و تسلط اقوام مختلف قرار گرفته تا اینكه در تاریخ 1145 هجری قمری كاملا به ایران الحاق گردید. شهر همدان به علت قرار گرفتن در مسیر راه های اصلی منطقه غرب ایران درقرن های اخیر همواره از نظر بازرگانی مورد توجه بوده است. همچنین این شهر در مسیر جاده ابریشم قرارداشته است.

 مراكز دیدنی

• كاخ هگمتانه
• آرامگاه‌بوعلی
• آرامگاه‌باباطاهر 
• آرامگاه استر
• گنبدعلویان  
• قبراسكندر  
• آرامگاه عارف
• عین‌القضات‌
• برخ قربان 
• خانه شهبازیان
• شیر سنگی 
• عمارت باغ نظری 
• سرای قلمدانی 
• تلسكوپ همدان 
• میدان امام
• قلعه دختر
• تپه هگمتانه  
• تپه پیسا  
• تپه مصلی 
• تپه حاج عنایت
• حمام امیرافخم
• پل شکسته
• كاروانسرای گلشن
• پل جهان آباد
• كتیبه گنج نامه
• مقبره استرومردخای  
• مجتمع سیاحتی عباس آباد
• سراها و کاروانسراها
• گنجینه برق همدان

جاذبه‌های طبیعی

• پیست اسكی
• آبشارگنجنامه 
• رودخانه قره چای
• غار هیزج
• غار بگلیجه
• غار قلعه جوق
• غارآق قایا
• غار قوری قلعه
• دره زینا  
• دوزخ دره 
• دریاچه سداكباتان

اماکن مذهبی

• مسجدجامع همدان
• مسجد علویان
• مسجد شورین
• امامزاده خضر
• امامزاده هود 
• امامزاده محسن
• امامزاده حسین 
• امامزاده علی 
• امامزاده عبدالله 
• امامزاده یحیی
• امامزاده ضیاءآباد
• كلیسای رافائیل 

صنايع و معادن

شهرستان همدان از شمال به استان قزوين و استان زنجان، از خاوربه استان مرکزی، از جنوب به شهرستان های ملاير و تويسركان، از باختر به اسد آباد و از شمال باختري به كبودر آهنگ محدود می‌شود. به طور كلی اين شهرستان از آب و هوای نسبتا سرد و خشك برخوردار است. شهرهمدان مركز شهرستان و استان همدان در فاصله 337 كيلومتری جنوب غربی تهران و در مسير جاده اصلی غرب كشور ( تهران – كرمانشاه ) قرار گرفته است. شهرستان همدان در  سرشماری سال 1375 تعداد 563466 نفر جمعيت داشت. مردم اين شهرستان به زبان فارسی و تركی صحبت می كنند. مردم همدان مسلمان و شيعه مذهبند. ايلات و عشاير مهمی كه منصوب به اين شهرستان هستند عبارتند از : تركاشوند، جمير، يارم و تاقلو که تابستان ها را در نقاط ييلاقی همدان به سر می برند و در نتيجه جمعيت اين شهرستان در نيمه اول سال به نحو چشم‌گيری افزايش می يابد. چون علاوه بر ايلات ياد شده و عشاير ساير نواحی نيز به نقاط خوش آب و هوای همدان كوچ و تردد می كنند.

1- راه همدان – قزوين به سمت شمال شرقی به طول 186 كيلومتر كه از اين طريق همدان به طول 337 كيلومتر با پايتخت مرتبط می شود.

2- راه همدان – اسدآباد به سمت جنوب غربی به طول 52 كيلومتر كه همدان از اين طريق به شهرهای غربی كشور متصل می گردد. از اين طريق همدان به طول 177 كيلومتر با شهر سنندج ( مركز استان كردستان ) و به طول 189 كيلومتر با شهر كرمانشاه ( مركز استان كرمانشاه ) مرتبط می شود.

 3- راه همدان – ملاير به سمت جنوب شرقی به طول 83 كيلومتر كه از طريق همدان به شهرهای جنوبی كشور ارتباط پيدا می كند.

وجه تسميه و پيشينه تاريخي

بنای همدان را به دياآكو پادشاه ماد ( حدود 700 سال قبل از ميلاد ) نسبت می دهند. هرودت می گويد پادشاه ماد اين محل را كه اكباتان و هگمتانه ناميده می شد به پايتختی برگزيد. گويا در كتيبه تيكلات پالاسر اول ( پادشاه آشور ) كه مربوط به 11 قرن قبل از ميلاد است، نام آنادانا يا « همدانا » نوشته شده است. كلمه ايرانی هگمتانه به معنی محل اجتماع و كلمه عيلامی « هل مته نه » به معنی سرزمين مادهاست. 

همدان در زمان فرامان‌روايی بخت النصر ( بنوكد نصر ) ويران شد و بعدها داريوش بزرگ آن را مرمت كرد. در زمان اشكانيان، كه تيسفون پايتخت كشور بود، همدان پايتخت و اقامتگاه تابستانی شاهان اشكانی شد. بعد از اشكانيان، ساسانيان نيز قصرهای تابستانی خود را در اين شهر بنا كردند. خرابه های باروی قلعه اشكانی بر فراز تپه مصلی و مجسمه شير سنگی يكی از دروازه های همدان، از آثار اين دوره است. 

در سال 23 هجری با جنگ نهاوند، همدان به تصرف اعراب درآمد و از آن زمان به بعد گاهی كانون آبادی و ثروت و زمانی دچار چپاول و فقر و ركود بوده است. همدان در زمان ديلميان ( 319 هجری ) لطمات فراوانی ديد. در قرن ششم هجری،‌ سلجوقيان مركز خود را از بغداد به اين شهر منتقل کردند و مدت 50 سال اين شهر قديمی پايتخت سلجوقيان بود، تا اين كه در اين قرن با حمله مغول به تصرف آن ها درآمد و به ويرانه ای مبدل گرديد. بايدوخان مغول پس از تاج گذاری در اين شهر آن را مرمت و بازسازی كرد. اما اين شهر كه هميشه مورد تاخت و تاز سلاطين و سلسله های شاهی بود، باز هم در زمان تسلط تيموريان بر ايران به دست آن ها ويران شد. 

در زمان سلاطين صفوی شهر همدان از نعمت آبادانی بهره مند گرديد. پس از انقراض صفويه و بروز هرج ومرج در سال 1138 هجری قمری، همدان به تصرف احمد شاه، والی عثمانی، درآمد، ‌ولی شش سال بعد به همت نادر شاه افشار از نيروهای مهاجم عثمانی تخليه و باز پس گرفته شد. پس از اين دوره نيز همدان بارها مورد تهاجم و تسلط اقوام مختلف بود، تا اين كه طبق قرارداد 1145 هجری كاملا به ايران تعلق گرفت. شهر همدان به علت قرار گرفتن در مسير جاده ابريشم، و هم چنين راه های اصلی منطقه غربی ايران، همواره از نظر بازرگانی مورد توجه بوده است.

منابع:

http://parsology.blogfa.com

http://www.fa.wikipedia.org

http://www.istta.ir

گردآورنده: 

مهناز آزادی اردکانی