طبس سرزمین پهناور

شهرستان طبس با 55464 كيلومتر مربع وسعت، بزرگ‌ترين شهرستان اين استان است و در دامنه باختري ارتفاعات «شتري»در حاشيه كوير نمك قرار دارد و از شمال و خاور با استان خراسان‌رضوي و جنوبي‌همسايه است. اين شهرستان داراي دو شهر و هشت دهستان است و حدود 63400 نفر جمعيت دارد. آب و هواي طبس گرم و خشك و كويري و از لحاظ پوشش گياهي و جانوري فقير است. محصولات كشاورزي طبس را خرما، مركبات، زعفران، پنبه، گندم، جو و پسته‌تشكيل مي‌دهد.مهم‌ترين صنعت دستي اين منطقه قالي‌بافي است و معادن ارزشمندي از خاك نسوز، ذغال‌سنگ و بارتين در اين ناحيه وجود دارد. مركز طبس، شهر جديد طبس با ارتفاع 690 متر از سطح دريا است. شهر قديم طبس و بسياري از روستاهاي توابع آن، در زلزله 25 شهريور سال 1357 به كلي ويران شد و حدود 250۰0 نفر در اين حادثه جان باختند.باغ‌گلشن، مدرسه‌دو مناره گلشن، بقعه امام‌زاده حسين‌بن موسي(ع)، حسينيه عمادالملكي و مزار پير حاجات از جمله مهم‌ترين مناطق ديدني اين شهرستان به شمار مي‌روند.

مراكز ديدني شهرستان طبس

• باغ معروف گلشن
• مدرسه دو مناره گلشن
• بقعه امام‌زاده حسين‌بن موسي(ع)
• سد کریت
• مزار پير حاجات 

طبس بر کناره کویر لوت، از شهرهای میانه راهی خراسان ،کرمان ، فارس ، اصفهان و بعنوان گذرگاهی برای این استانها می باشد.

این شهرستان با پنجاه و هفت هزار و هشتاد کیلومتر مربع اولین شهر پهناور ایران می باشد و فاصله بین دورترین روستاهای منتهی الیه شمالی و جنوبی شهرستان بیش از 400 کیلومتر می باشد. 
شهرستان طبس مشتمل بر سه بخش مرکزی، دیهوک و دستگردان وسه شهر طبس،دیهوک و عشق آباد وهشت دهستان به نامهای گلشن،پیرحاجات ،منتظریه،نخلستان،دیهوک،کویر ،دستگردان وکوه یخاب می باشدو جمعیت شهرستان 68500 نفر(طبق سرشماری سال90) میباشدکه جمعیت شهری آن 48هزار و20500نفر جعیت روستایی راتشکیل می دهند..
ازامکانات برجسته شهرستان وجود فرودگاه وراه آهن می باشد که تاثیر فراوانی در افزایش ارتباطات منطقه وتسهیل رفت وآمد جهانگردان داشته است.

 پیشینه تاریخی

در واقع تبس از واژه تب به معنای گرما گرفته شده. 
تردیدی نیست که شهرستان طبس بسیار کهن و باستانی است چنانکه آثار غارنشینان زمانهای قدیم هنوز در دره های شهرستان باقی است و بسیاری از روستاها و اماکن طبس نام کهن و باستانی خود را حفظ کرده اند. طبس ، زمانی در آغاز جهانگیری ترکان سلجوقی مطیع سلطان سبز می شود و زمانی در اواخر دوره تیموریان و نیز دوره صفویه مورد حمله مکرر ازبکها قرار می گیرد. واگرچه در سال 1357 با زلزله ای ،گردسنگینی برتاریخ این دیار می نشیند اما طبس هنوز گلشنی است در دل کویر.
ناصر خسرو در سفر نامه خود درباره طبس (قرن پنجم هجری) چنین بیان نموده است :״طبس شهری انبوه (پر جمعیت) است اگر چه به روستا نماید و آب اندک باشد و زراعت کمتر کنند، خرماستانها باشد و بساتین (بوستانها) و چون از آنجا سوی شمال روند نیشابور به چهل فرسنگ باشد... و عظیم آسوده بودند مردم آنجا، چنانکه به شب در سرایها نبستندی و ستور (چهار پایان) در کویها باشد، با آنکه شهر را دیوار نباشد و هیچ زن را زهره (جرأت) نباشد که با مرد بیگانه سخن گوید و اگر گفتی هر دو را بکشتندی و همچنین دزد وخونی(قاتل)نبود..״

نامه ای تاریخی نیز از حضرت علی ابن موسی الرضا (علیه السلام)، در دست است که خطاب به حاکم طبس نگاشته و در آن سفارشهایی در مورد برادرشان حضرت حسین ابن الکاظم فرموده اند. این نامه حاکی از وجود یک حکومت ظاهراً مقتدر در طبس باستان است. طبس از قدیم الایام مهد علوم مختلف بویژه علوم اسلامی بوده است. به طوری که نویسنده کتاب خداوند الموت نگاشته است: 
«مدرسین طبس، اگر از استادان مدرسه نظامیه برتر نباشند، از آنها کمتر نیستند… در کشور ایران، یگانه شهری که در آن فرس قدیم تدریس میشود، شهر طبس است.» (فرس قدیم زبانی است که از قبل از اسلام در ایران رواج داشته است).

وجه تسميه طبس:

طبس در کتب:

ناصر خسرو در سفر نامه خود درباره طبس قرن پنجم هجري چنين بيان نموده است «طبس شهري انبوه (پر جمعيت) است اگر چه به روستا نمايد و آب اندك باشد و زراعت كمتر كنند، خرماستانها باشد و بساتين (بوستانها) و چون از آنجا سوي شمال روند نيشابور به چهل فرسنگ باشد... و در آن وقت امير آن شهر (ابوالحسن) گيلكي بن محمد بود و به شمشير گرفته بود. و عظيم آسوده بودند مردم آنجا، چنانكه به شب در سرايها نبستندي و ستور (چهار پايان) در كويها باشد، با آنكه شهر را ديوار نباشد و هيچ زن را زهره (جرأت) نباشد كه با مرد بيگانه سخن گويد و اگر گفتي هر دو را بكشتندي و همچنين دزد و خوني (قاتل) نبود از پاس عدل او.» 
در كتاب خداوند الموت (بازگو كننده سرگذشت فرقه اسماعيليه)، طبس در عهد حكومت سلجوقيان (قرن ششم هجري)، شهري آباد و بزرگ توصيف شده است. يكي از قلاع مستحكم و استرتژيك اسماعيليه نيز در نزديكي اين شهر قرار داشته، كه هنوز هم آثار آن در ارتفاعات روستاي ملوند وجود دارد. 
نامه اي تاريخي نيز از حضرت علي ابن موسي الرضا (عليه السلام)، در دست است كه خطاب به حاكم طبس نگاشته و در آن سفارشهايي در مورد برادرشان حضرت حسين ابن الكاظم فرموده اند. اين نامه حاكي از وجود يك حكومت ظاهراً مقتدر در طبس باستان است. 
طبس از قديم الايام مهد علوم مختلف بويژه علوم اسلامي بوده است. به طوري كه نويسنده كتاب خداوند الموت نگاشته است: 
«مدرسين طبس، اگر از استادان مدرسه نظاميه برتر نباشند، از آنها كمتر نيستند… در كشور ايران، يگانه شهري كه در آن فرس قديم تدريس ميشود، شهر طبس است.» (فرس قديم زباني است كه از قبل از اسلام در ايران رواج داشته است).

منابع:

 http://www.skchto.ir

http://www.ngdir.ir

گردآورنده:  یوسف ملک میرزایی