موشلان تپه (اسماعیل آباد)

موشلان تپه (اسماعیل آباد) مربوط به هزاره ۵ قبل از میلاد است و درشهرستان ساوجبلاغ، بخش مرکزی، روستای اسماعیل آباد واقع شده و این اثر در تاریخ ۵ دی ۱۳۵۶ با شمارهٔ ثبت ۱۵۴۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

تمدن مکشوف در تپۀ موشه لان "اسماعیل آباد"

در 70کیلومتری شمال غربی تهران بین کرج و هشتگرد به فاصلۀ 6کیلومتری غرب ینگی امام در نزدیک ده اسماعیل آباد ساوجبلاغ، بازمانده تپه پیش از تاریخی مهمی قرارگرفته که در محل به موشه لان معروف است.

درازا و پهنای این تپه که در یک کیلومتری شمال ده مزبور واقع شده در حدود 100 در 200 متر است. حداکثر ارتفاع کنونی آن از 4متر متجاوز نمی باشد ولی با توجه به آثار و تکه سفال های پراکنده روی تپه احتمال می توان داد که در زمان های گذشته ارتفاع آن از حال حاضر بیشتر بوده و به علت خاک برداری هایی که مدام کشاورزان این ناحیه، جهت استفاده در زمین های زراعتی، از بلندی آن کاسته شده است و در نتیجه چندطبقه از تمدن های اقوام باستانی که بعد از اولین استقرار در این محل سکونت داشته اند، از بین رفته است.

به طور کلی جلگۀ ساوجبلاغ که بین دو رشته کوه های البرز و ساوه قرار گرفته است، از زمان های بسیار قدیم جزئی از مناطق حاصلخیز اطراف ری محسوب می گردیده است. چنان که در سراسر جلگۀ مزبور به تعداد فراوانی از تپه های باستانی برخورد می نماییم که در فاصله کمی از یکدیگر قرار گرفته اند و بدون شک باهم در ارتباط بوده اند.

کاوش های اسماعیل آباد

در سال های1337 و 1338 در طی دو فصل حفاری 3 ماهه آثار و اشیا متنوعی در تپۀ موشه لان اسماعیل آباد، در دوطبقه به نام های الف و ب کشف گردید.

الف) در طبقۀ الف و آثار مربوط به بنادرعمق 3 تا 7 متری به دست آمد. اشیای مکشوف عبارت بودند از سفال های فرمز رنگ متنوع با اشکال هندسی و تصاویری از حیوانات و انسان. همچنین تعدادی ابزار سنگی از قبیل پیکان و تبر و ظروف مرمر و گردن بند از مهره های عقیق و سنگ نیز به دست آمده است. همچنین در این طبقه، سفالینه هایی که عمق ۱متری از راس تپه نیز به دست آمده اند که دارای پوسته ای اخرایی و نقوش هندسی و تصاویر انسان و جانوران مختلف از قبیل بز کوهی، اسب، الاغ و پرندگانی مانند مرغ های ماهیخوار و مرغابی بوده اند.

ب) سفالینه های یافت شده از عمق بیش تر فقط با نقوش هندسی آراسته شده و از لحاظ ضخامت و خمیره خشن تر از طبقات جدیدتر است. ترکیب سفالینه ها عبارت است از ظروف پایه دار به اندازه های بزرگ و کوچک که پایه ها عموما مجوفند. گروه دیگر قدح های بدون پایه و گروه بعدی دسته دار و زنبیلی شکل است. در بین این مجموعه، کاسه های دهانه تنگ در اندازه های متنوع، کاسه هایی با آبریز ناودانی شکل کوچک و کاسه هایی با نشیمن های مخروطی یافت شده است که روی سه پایه یا در ماسه مستقر میگردیده اند.خخطوط هندسی در ظروف اسماعیل آباد به صورت افقی، عمودی و شکسته است و عموما دو خط به صورت موازی ترسیم گردیده است.گاه سفالگر در حد فاصل این ترسیمات، نقش دیگری شبیه ستاره یا گل طراحی کرده است و بدین ترتیب جلوه بیشتری به نقوش داده، از فضاهای خالی بین خطوط موازی پرهیز کرده است.در نقوش دیگر نیز پرندگانی مشابه لک لک، مرغابی و مرغ های ماهیخوار به صورت گروهی و پشت سر هم در روی برخی شفالینه ها ترسیم شده است.مجموعه این ظروف به رنگ اخرایی و قرمز رنگ با نقوش سیاهرنگ و براق است.ترکیبات دیگر ظروف عبارت از میوه خوری هایی با پایه های مدور بوقی شکل مجوف است. سفالینه ها از نظر اندام شناسی و نقوش و خطوط هندسی گیاهی و جانوری با مشابهات خود در قره تپه شهریار و زاغه دشت قزوین قابل مقایسه است.

تاریخ اشیا

غالب این اشیا از مقابر مکشوفه در جدار بنا یا از داخل آن به دست آمد. تاریخ این اشیا به اواخر دورۀ نئولیتیک و ابتدای کالکولیتیک یعنی هزارۀ چهارم قبل میلاد می رسد و با آثار مکشوفه در "چشمه علی" و "مرتضی گرد" ری و "قره تپه" شهریار و "سیئک" و "گیان پنجم" و "آنو"(A1) در ترکستان و آثار تپه قبل از تاریخی "حسونا" و "سامره" و "حلف" هم زمان می باشد.

زمین بکر در 7متری از سر تپه قرارگرفته و 3 متر از زمین زراعتی پائین تر است و ادامه کاوش از این عمق به بعد به طبقه آب های زیرزمینی برخورد می نماید.

علاوه بر اشیای مکشوفه تعدادی از مساکن اقوام آن وره نیز به صورت اتاق های چسبیده به هم با ابعاد مختلف کشف گردید. دیوارهای این خانه ها از چینه و با خشت های مشته ای ساخته شده بود. در بنای این خانه ها از آهک به عنوان ملاط استفاده شده است.

باید دانست که تا قبل از این حفاری تا کشف آهک و استفاده از آن را خاورشناسان مربوط به 1500 قبل از میلاد و مصریان می دانستند. ولی وجود ملات آهک در بین خشت های قبل از تاریخ تپۀ موشه لان اسماعیل آباد، پیدایش و استفاده از این ماده را تا هزارۀ چهارم قبل از میلاد بالا برد.

در بین بناهای مکشوفه اتاقی به دست آمد که کف آن با ماده قرمز رنگی پوشیده شده بود که به نظر می رسید از همان ترکیب اکسید آهن و اخری که برای رنگ کردن روی ظروف به کار می رفته، استفاده شده است. در وسط اتاق مزبور آتشدانی به شکل ستاره چهارپر با حفره کوچکی در وسط به دست آمد. دیوارهای اطاق را با خشت های مشته ای ساخته و روی آن را با اندود قرمزرنگ پوشانیده بودند. چون با این توصیف این بنا نسبت به سایر بناهای مکشوف در محل مزیتی داشته، می توان چنین اظهار نمود که بنای مذکور کانون پرستش و اجاق خانواده یا عشیره ای بوده؛ سنتی که در دوران بسیار قدیم در نزد اقوام بومی ایران رواج داشته و برای نگه داری این عنصر مقدس و مفید یعنی آتش مکان یا جایگاه مخصوص می ساختند.

اقوام باستانی ساکن تپه موشه لان <اسماعیل آباد> در بین اقوام هم دوره خود از لحاظ هنرنمایی در ساخت و تزئین ظروف سفالین مقام برجسته ای را دارا می باشند. تنوع نقش و شیوه ای که سفالگران هنرمند این ناحیه در ترسیم تصاویر مختلف انسان و حیوان و اشکال هندسی بر روی ظروف سفالین به کار برده اند، معرف مهارت و استعداد هنری آنان است که جا دارد با دیده تحسین و اعجاب بدان نگریست و به قدرت صنعتگران این قوم آفرین گفت.

منابع:

http://www.bultannews.com

http://www.iranatlas.info

http://fa.wikipedia.org

گردآورنده:

کاوه ملک میرزایی