کاروانسراهای نجف آباد

وجه تسمیه کاروانسراها کاروانسرا ترکیبی است از کاروان (کاربان ) که به جمعی مسافر اطلاق میشود که به صورت دسته .گروهی سفر میکنند کاروانسرا ساختمانی است با کاربری های مختلف که مهم ترین کاربرد آن عبارت است از استفاده از آن محل به عنوان مکان استراحت مسافرین و کاروانیان . اکثر کاروانسراها در مسیرهای بیابانی و کوهستانی بوده و به عنولن مکان استراحت ی و حیوانات که احساس خستگی  کرده و توان حرکت نداشته و نیاز به استراحت و تجدید قوا داشته به یک کاوانسرا میرسیدند . در واقع  این ساختمان ها را در فواصل معین ومخصوص و در مسیر کاروانیان احداث می کردند پیشینه کاروانسرا در ایرانبه دوره باستان بر میگردد ، منابع تاریخی حاکی از احداث این بناها در دور هخامنشیان است ، منزلگاه هایی توسط این سلسله بین شوش و سارد ساخته شده بود ، این بناها نه تنها ایستگاه های بینراه را برای کاروانیان بود بلکهرفاه و امنیت کاروان ها و پیک های مخصوص را تامین می کرده است. در دوره اشکانیان نیز به این مقوله اهمیت می داده اند و اغلب جاده ها  به ویژه در مسیر جاده معروف ابریشم کاروان سراهایی احداث کرده بودند در دوره اسلامی نیز به کاروانسرا اهمیّت می دادند . در سفرنامه ها و کتب جغرافیای تاریخی از قبیل سفرنامه ناصر خسرو و مارکوپلو مطالبی در مورد کاروان سرا به چشم میخورد ، اما عصر طلایی احداث کاروان سراها متعلّق  به دوره صفوی است . دونق تجارت داخلی و خارجی و مساله زیارت اماکن مقدسه باعث احداث کاروان سراهای متعددی شده . که از کرمانشاه شروع و به مشهد مقدس ختم  می شده و کاروانها قادر بودنداز یک طرف به زیارت اماکن مقدسه نجف و کربلا و از طرف دیگر به زیارت امام هشتم شیعیان در مشهد مقدس  مشرف شوند ایجاد جاده های زمینی  و توسعه کشتی رانی منجر به صدور کالای ایرانی به کشورهای غربی چین و هندوستان شد در نتیجه در این مسیر تعداد زیادی  کاروانسرا ساخته شد تعاریف فوق در برگیرنده کاروانسراهای دشتی یا برون شهری است .

عصارخانه های نجف آباد

اما  علاوه بر این نوع کاروانسرا کاروان سراهای درون شهری یا تجاری  داشته و داریم و همانطوری که از نامش مشخص است در داخل شهر ها احداث میشده و کار  داد و ستد و معامله در آن صورا میگرفته و هم اکنو تحت عنوان کاروانسرا  سرای تجاری ، تیمچه پا برجاست ویژگیهای کاروانسراها کاروانسراها مانند هتلها و مهمانسراهای  امروزی کلیه امکانات رفاهی را برای ی فراهم میکرده ساختمان کاروانسرا معمولا دارای حصار است و در گوشه وگاهی در میان اضلاع و دیوارهای آن برجهایی قرار میگرفته ، و دارای سردری است که در فراز آن ساختمان دو طبقه ساخته اند  . اتاق ی پیرامون حیات ساخته می شد و پشت آنها اصطبل قرار داشته کاروانسراها  بسته به محل جغرافی شان دارای معماری متفاوتی هستند به عنوان مثال کاروانسراهای مناطق کوهستانی  دارای اتاقهای گنبدی  با تعدادی اصطبل می باشد . اکثرا دارای اجاق و بخاری است  و از  هر طرف بسته است و به راحتی کاروانیان را از باد و باران در امان نگه میداشته کاروانسراهای کرانه خلیج فارس عموما فاقد حیات بوده و چهتر گوش هستند و دروازه های ورودی به هر سمتی که لازم بوده گشوده میشد تا بادهای خنک ساحلی را به ساختمان برساند از نظر شکل ظاهری بنا کاروانسراها دارای اشکال مختلفی هستند مثلا کاروانسراهای مدور نظیر رباط زین الدّین در جاده یزد کرمان و کاروانسرای زیزه بین کاشان و نطنز کاروانسراهای چند ضلعی که از داخل و خارج قرینه هستند نظیر کاروانسراهای امین آباد ، خان خوزه و دهبید جاده اصفهان شیراز  ، کاروانسراهای دو ایوانی به شکل چهارگوش  ، نظیر کاروانسرای دو کوهک کاروانسراهایی با تالار ستون دار ، نظیر کاروانسرای عسگر آباد بین جاده تهران قم . کاروانسرای چهرایوانی با حیات باز مرکزی که به وفور دیده میشود مصالح ساختمانی کاروانسراها معمولا سنگ و آجر میباشد در نجف آباد و اطراف چندین کاروانسرا وجود داشته که تعدادی کاملا ویران شده اما تعدادی هنوز پا برجاست ، از جمله کاروانسراهای زیبا و مهم نجف آباد و تیران و کرون کاروانسرای حسنیجه واقع در ابتدای روستای حسنیجه در مسیر علویجه که از جمله کاروانسراهای سنگی کشور است این کاروانسرا در زمره آثار ملی به ثبت رسیده و هم اکنون در دست مرمت است این کاروانسرای زیبا جزء کاروانسراهای چهار ایوانی با حیاتی روباز  و اتاقهایی در چهار طرف  و دو اصطبل میباشد ، متاسفانه کتیبه بنا که در سر در ورودی قرار داشته به سرقت رفته است علاوه بر این چند نقطه سقف بنا را در جستجوی گنج شکافته اند کاروانسرا جلوگیر در حوالی روستای خونداب این کاروانسرا شباهت زیادی به کاروانسرای حسنیجه دارد یعنی به شکل چهار ایوانی با حیاتی روباز مرکزی  با دو اصطبل و اتاقهایی در چهار طرف سر در زیبا با ورودی و میان سرای دو طبقه ، کاروانسرای یا قلعه غریب خان در پنج کیلومتری جنوب نجف آباد ، کاروانسرای عصارخانه شاه آباد بعد از خط ویلاشهر ، کاروانسرا یا قلعه رضا خان ابتدای جاده تیران به سمت سامان ، کاروانسرای میرآباد در ابتدای ورودی روستای میرآباد  دو کاروانسرای درون شهری نیز در شهرستان تیران شناسایی شده که متاسفانه  شکل اولیه خود را تا حد زیادی از دست داده است ، کاروانسراهای درون شهری نجف آباد که حدود ده عدد از این نوع کاروانسرا در نجف آباد دایر بوده ، که تعدادی از آنها  کاملا تخریب شده و اکنون به مرکز تجاری چند طبقه تبدیل شده است ، دوتای دیگر تقریبا ویرانه است و بقایای آن به چشم میخورد و سه دستگاه  تقریبا به شکل اولیه برجامانده است به امید روزی که بتوانیم میراث فرهنگی شهر و دیارمان را که گرد و غبار مرور زمان آنها رو پوشانیده ، معرفی و احیا کنیم

منبع:

http://www.cloob.com

http://www.diarenoon.ir

 گردآورنده: 

کاوه ملک میرزایی