چغازنبيل

معبد زيگورات

چغازنبيل در 45 كيلومتري جنوب شرقي شهرستان شوش واقع شده است. در حدود سال 1300 پيش از ميلاد و در سرزمين وسيعي به طول 1300 و عرض 1000 متر مربع شهر بزرگي ساخته شد. اين شهر كه در فاصله دو كيلومتري رود دز قرار دارد بعدها به نام ” دورانتاش “ مشهور گرديده است. اين شهر يادگار عيلام ميانه است كه از سه حصار تو در توي خشتي تشكيل شده و دروازه اصلي آن بر روي حصار بزرگ در جبهه شرقي قرار دارد.

در حد فاصل حصار اول و دوم كاخ‌هاي شاهي و آرام‌گاه‌هاي سلاطين عيلام قرار دارند. در بين حصار دوم و سوم بقاياي تصفيه‌خانه آب واقع شده است. تصفيه خانه آب چغازنبيل به منظور تامين آب آشاميدني شهر احداث شده كه جزو قديمي‌ترين تاسيسات آب‌رساني به شمار مي‌رود. آب آن از رودخانه كرخه و از فاصله 45 كيلومتري با حفر و احداث كانالي تامين مي‌شده است. به دليل اختلاف ارتفاع سطح اراضي چغازنبيل با رودخانه دز و عدم امكان تسلط آب اين رودخانه بر اراضي در آن زمان اين عمل انجام شده است.

در مركز حصار سوم معبد اصلي ( زيگورات) قرار دارد. معبد اصلي به ابعاد 105 در 105 متر مربع كاملي است كه اضلاع آن به طرف جهات اصلي شرقي، غربي، شمالي و جنوبي واقع شده‌اند. اصل اين معبد با به كارگيري ميليون‌ها آجر و در پنج طبقه ساخته شده بود كه در حال حاضر دو طبقه از آن باقي‌مانده است. ارتفاع آن در گشته در حدود 52 متر و متشكل از پنج طبقه بوده كه طبقات اين معبد بر خلاف تمامي زيگورات‌هاي بين‌النهرين بر هم‌ديگر ساخته نشده بل‌كه هر طبقه مستقلا از سطح زمين به بالا احداث شده است.

به غير از طبقه اول و پنجم تمامي طبقات از خشت پر شده‌اند. طبقه پنجم كه مرتفع‌ترين طبقه محسوب مي‌شده جايگاه قرار دادن بت‌هاي آن زمان بوده است. مهم‌ترين اين بت‌ها به نام خداي ” اينشوشيناك “ يا خداي حامي شهر شوش بوده است.

اونتاش گال (باني معبد چغازنبيل) مي‌گويد:« پس از آن‌كه مصالح ساختماني را به دست آوردم، من در اينجا شهر اونتاش و حريم مقدس را بر پا نمودم و آن را در يك ديوار خارجي و ديوار داخلي محصور نمودم. من معبد بلندي ساختم كه شبيه آن‌چه شاهان پيش ساخته‌اند، نبود و آن را به خداي ” اينشوشيناك “ و خداي ” هومبان “ حافظان حريم مقدس وقف كردم. باشد كه ساختمان و زحمت من موقوفه ايشان شود. باشد كه لطف و عدل ” هومبان “ و ” اينشوشيناك “ در اينجا برقرار بماند. »

بر روي ديوارهاي معبد، آجرهايي به خط ميخي مشاهده مي‌شود كه همه‌گي داراي متني يك‌سان‌اند و بيان‌گر نام پادشاه و هدف او از ساخت اين معبد ترجمه شده است. در اطراف معبد و بر روي كف اصلي دو سكوي مدور بريده مشاهده مي‌شود كه نظرات مختلفي در مورد آن‌ها ابراز شده؛ برخي آن‌ها را سكوي قربان‌گاه و برخي ديگر محل ستاره‌شناسي و ساعت خورشيدي دانسته‌اند. مجموعه اين شهر و آثار تمدن عيلام در هفت تپه در سال 640 پيش از ميلاد توسط حمله آشوريان سركردگي ” آشوربانيپال “ ويران و حاكميت عيلاميان پس هزاران سال منقرض شد.  

در حین خاکبرداری از محل دو عدد آجر که مطالبی را به خط ایلامی در آن نقل شده بود کشف شد . قاعده زیگورات مربع است و بلندی آن در اصل 50 متر بوده است و آخرین طبقه آن به خدای ایشوشینک تعلق داشته است .زیگورات اور که ٢١١٠ سال قبل از میلاد ساخته شدهقدیمی‌ترین و زیگورات چغازنبیل بزرگ‌ترین زیگورات جهان هستند.

برای جلوگیری از تخریب هر چه بیشتراین منطقه، در سال ١٩٩٨ میلادی، توافقی بین سازمان میراث فرهنگی ایران،یونسکو، بنیاد اعتباری ژاپن و مؤسسه‌ی کراتره فرانسه (مؤسسه‌ی بین‌المللی حفاظت از بناهای خشتی)، برای اجرای طرح مطالعاتی حفاظت و مرمت محوطه‌یتاریخی چغازنبیل در زمینه‌های مختلف علمی صورت گرفت. در راستای اجرای اینطرح، یک پایگاه دائمی پژوهشی شامل آزمایشگاه، بخش حفاظت و مرمت،کتاب‌خانه، بخش رایانه‌ای و بخش مطالعات سفال در قسمت اداری موزه‌یهفت‌تپه ایجاد و تجهیز شده است كه با وسعت 800*1200 متر حول يك مجموعه گرد آمده است . محوطه مقدس چغازنبيل از طريق هفت دروازه با محيط اطراف ارتباط دارد . در درون اين مجموعه سه معبد با حياطهاي سنگ فرش وانبارهاي متعدد آلات وادوات جنگي قرار دارد .

مکان نزد باستان شناسان به دور-اونتَش معروف است که به معنای دژِ اونتش است. اونتاش گال پادشاه عیلامی است که دستور ساخت این شهر مذهبی را داده است. بنای چغازنبیل در میانه این شهر واقع شده است و مرتفع‌ترین بخش آن است.

چغازنبیل جزوه معدود بناهای ایرانی است که در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. ضمناً در بعضی از کتب تاریخی نام قدیمی شوش، چغازنبیل نامیده شده است.               

منبع:

http://www.bazarshoush.com

http://www.shahrdaryshoush.com

http://zistboom.com

گردآورنده:

کاوه ملک میرزایی